KALNACAYB WALAAL 1983:

Gabaygan kalnacayb-Walaal waxaa tiriyey allaha u naxariistee abwaankii Soomaaliyeede waddaniga ahaa X. Mxamed Axmed Liibaan (Axyaawadani), isaga oo ka murugeysan dagaal sanadkii 1983dii dhex maray 2da jufo oo walaalaha ahe Cayr & Duduble, SD, ayuu isagoo aad & aad uga tiiraanyeysan u muujinayey waxay isu yihiin ama ay kala mudanyihiin, isagoo weliba Cayrka u tilmaamaya dagaalka ay walaalkood Duduble la gelayaan inuu yahay mid dullinnimo ah oo aan la aqbali karin oo uu leeyahay waalidkii baa Qabuuraha idinka soo habaaraya, wuxuu yiri isagoo gabayga Cayrka ku billaabaya:-
 
Habka gabayga Kaaf & Ha' baan, ku hindisaayaaye,
hooyaalladii kuma habayn, hees jacayllada e,
waxse laga helaa waa tariikh, horey usoo tiile,
oo hawl-kareen wada Hiraab, haybta uu yahaye,
huwiskiisu waa labada hayb, inay heshiiyaane,

Haddey talo haleelaan Lib bay, ka hirqan doonaane,
haddii kalese hoog baa talshoo, maqal ma haayaane,
anna waan ka haray waa hoggaan, hoos u foorara e,
ama waa habaarane ibliis, haama dhaansiguye.
 
Hiraab kala kac waxaseys ku haray, <b>naaski habareede,</b>
habeen & dharaar Rag kale, lama hoyaadaane,
<b>haybtooda looguma yaqaan, ina hiraaboode,</b>

Hiraab oday wuxuu nagu ogyahay, habar walaalkiiye,
hafrikaba waa laga yaqaan(hayaa), magaca haybtaahe,
waa Hooyo & Aabbihii, habey ogaayeene,
waa  haybad noo dhexa intaan, heer adduun nahaye,
<b class="gdd">lama haayo meel loo hor kaco, qolo halkiinnaahe,</b>

Horaad wada ma nuugteen haddaad, kala haraysaane,
ilko wada jirkoodey hilbaha, ugu hawoodaane,
Hal-hal uguma gooyaan wixii, kuu hamuun tira e,
idinkuna haddaad kala hartaan, waa habkoo kale e,

Ninka hooyadiis haqatay ee, Hab & naas waayey,
hiraaboo hammiyey maalintii, ciidda laga haabtay,
<b>madarkicisya hooyaddii markii, heeggan lagu qaaday,</b>
Halhaleel ducuu yiri Hiraab, hagar la'aaneede,

+
inankaa haddaad iga habtood, hanatay ood qaadday,
magiciisa haybtaa adaan, kuu hagoojiyaye,
hilibkaaga Haad & ma cuno, holaci naareede.
 
Ducaduu bergaa yiri Hiraab, waad ku hodonteene,
Faracii ka haray maanta waa, loo hanweynyahaye,
Hurgumada ilmaha yuu Hiraab, jiifka hanan waayin,
Ducaduu hor yiri haatan yaan, Hanata loo yeelin,

yaan haybaddiis dhicin ammaan, magica loo haayey,
Hab dagaala gacan taagga yuu, Camal la soo haadin,
wuxu haabashuu helo dad badan, yuusan halakaynin,
Hiyi-gaabku hadalkeyga yuu, heli aqoo waayin,

Gidireyba hooyey u tahay, magaca haybtaaye,
iyadana hab naaskiyo markuu, hilibku weydoobay,
huwintiyo wax qabadkiisa iyo, Hooyo & yeesha,
Horaad-nuugga noo guma necbayn, hilibka keedaahe,
Habar lagama taabtoo yaraan, way ku huruddaaye,
Hangool yey ilmaha Cayr la dhicin, talo ma haysaane.
<hr>
<b class="giriin">Dudublow walaal koriyihii, shalay ku kaalmeeyey
Kallifkuu Hiraab qabey ninkii, kugu kafaal qaaday,
Korriinada ninkii adan ahayn, Keli walaal waayey,
kuu dhalay ninkaan kaa duwine, kala mid kaa yeelay,
+
korya bari ninkaa kaa jiroon, Cidi ku kuureynin,
inaad soo kureedduu jeclaa, taniya kowdiiye,
Kuftintaa hadduu rabo yaraan, kuma karaarteene,

Madarkicis kaleetaba degmada, waad la kahataaye,
kallihiyo Carraababa haddaad, Cayr la kaliyowday,
Kar bannaan haddaan loo helayn, kaliba meel joogo,
asii aan la kala qaadi karin, Kayn dad wada yaalla,
kala-guur ma jiro oo dhul waa, Karin ciriiryoone,

haddii aan Caqliga kaamilkaa, laysu wada keenin,
Kal-jacayl ninkii qaba haddaan, koonka laga doonin,
nin karoo kasaayaba haddaan, koodka loo bixinnin,
Kas-darrada ninkii wada haddaan, ceebta lagu koobin,

+
asuu kurayga Kaaraha wadaa, beriba koox laayo,
Kaftan & runtii lagu kahaa, way ku kedisaaye,
kal-nacayb walaal waa kulayl, Kaydka kaa cuna e,
yaa kaalintuu hari Nabsiga, koodahaa helaye.</b>

Caddaawe

Waxaa jirey AUN xaaji Maxamad Axmad Liibaan (Axyaa waddani) walaalkiis ka yar oo la oran jirey Cabdullaahi Axmed Liibaan, Bare ayuu xaajigu u ahaa oo

C/Raxmaan Oday Dufle & Video Xaajigu meerinayo Axyaa-Wadni

ilaahow sayiddii

Caddaawe

Taariikh nololeedkii Xaaji Maxamed Axmed Liibaan oo aad u kooban

Boggoo idil

Allaha u naxariistee Xaaji Max'ed Axmed Liibaan "Axyaa Wadanii" wuxuu noolaa sanadihii 1904 - 1989.

Waana tan Taariikhdiisii oo kooban iyo Maansadiisiiba ee fadlan haddii uu Qoraalku kaa degdego Muuskaaga dul gey meel ka mid ah Bogga Qoraalka socda si uu kuugu joogsado.

WAA KAN HORDHACA SUUGAANTII LAMA ILLAAWAANKA AHAYD EE XAAJI MAX'ED AXMED LIIBAAN. Ururinta Buuggani ma ahan mid soo koobi karta Qirada Maansadii Xaaji Maxamed Axmed liibaan, balse waxay noqon kartaa Biladaye laga eegi karo, guud iyo gun ahaanba Fikradaha qotada dheer ee Xaajiga Maansadiisu ku saleysnayd. Xaajiga oo Maansadiisu baaxad weyntahay waxay Dacallada ku soo hareeraynaysaa Degaanno fara badan, sida: (1) Waddaniyadda, (2) Bulshada (3) Jacaylka, (4) Diinta iwm. Haddaba Aniga oo og in aan Warqado faro ku tiris ah lugu soo koobi kareyn ayey haddana lagama maarmaan noqotay in aan Tin iyo ka cirib isaga keeno. Haddaba Xulka Maansooyinka uu Buuggani ka koobanyahay waa kuwii aan Doorka biday in ay soo If baxshaan Murtida Waayo aragnimo ee Xaajiga, waxa aanna islamarkaaana ka xumahay ANiga oo ay Muddadu igu gaabnayd awgeed in aan Doc faruuray kalana dhantaalay Tayadii ay lahaan kari lahayd Midnimada Maansadiisa iyadoo idil. Haddaba Buuggani wuxuu kugu soo dhaweynayaa 22 Gabay, iskuna Waa’ laguma maansayn iskuna Munaasabad ma ahayn, walow intooda badani ay isku Falsafad yihiin, Qaarkood waxay kahorreeyaan gobannimada, Kuwo way ka dambeeyaan, intooda kalena waxa ay la curteen oogtii Kacaanka 21 kii October, 1969kii. TAARIIKH NOLOLEEDKII XAAJI MAXAMED AXMED LIIBAAN. Xaaji Maxamed Axmed Liibaan, waxa uu dhashay 1904tii, waxa uu geeriyooday Allaha u naxariistee 23-7-1989 waxa uuna ku dhashay agagaarka Magaalada Xarardheere, Xaajiga waxa ay isku Hooyo iyo Aabbe ahaayeen Wiil iyo Gabar waa Cabdullaahi iyo Xaliimo e, waxayna isku Aabbe ahaayeen 7 oo kala ahaa Faarax, Cali, Muxummad, Cabdulle, Xasna, Xabiiba iyo Faadumo. Waxa uu ku soo dhex barbaaray Qoyskooda, Malcamad Qur’aan ayuu billaabay isaga oo ay Da’diisu ahayd 7 Sano, Qur’aanka markii uu bartay waxa uu u guntaday in uu barto Tafsiirkiisa iyo Axkaamta Shareecada Islaamka. Goortuu lixaadsaday Cumrigiisuna noqday 18 jir, ayaa Macallinnimo loo xilsaaray, Dugsi ayuuna ka furay Tuulada Burjirriqo, (agagaarka Xarardheere) Halkaas oo uu Bare ka ahaa 8 Sannadood. Xaajigu wuxuu ku soo caanbaxay Nabaddoonnimo, Afmaalnimo iyo sidoo kale Codkarnimo, waxana loo caleemo saaray Khaliifnimo (ku hanuuninta Dadka Diinta Muxammaddiyada), waxa uu ka qayb qaatay Halgannadii Gobonnimo doonka. 1941 kii ayuu ku biiray Xisbigii SYL kana galay Magaalada Hobyo, halkaas oo uu ka ahaa Horseede weyn, Jago intaas ka duwan weligiis ma uusan qaban laakiin hadda ayuu ka shaqeeyaan Akadeemiyada Hiddaha iyo Dhaqanka. 1922kii ayaa Hibadiisa Abwaannimo soo ifbaxday, Dabkeeduna soo dhilay, Markiiugu horreyesye bay ahayd ee gabay laga dheg maalay, Gabaygaas waxa la oran jirey “Raddul-fusaan”, waxa uu Xaajigu ku difaacayey Wadaaddada uu Jaallka la ahaa oo Gabay xun loo tiriyey. Maansooyinka Xaajigu aad bay u fara badanyihiin qiyaastii 500 ilaa 600 Tixood way gaarayaan, qaar Carabi baa lugu guuriyey, qaar ma kaydsana, qaar waa ay duubanyihiin, kuwana Farsoomaali baa lugu daabacay. Xaajigu waxa uu Aabbe u noqday 29 Ruux oo isugu jira Lab iyo Dheddig, haddase intooda nooli waa 20 Qofood, waxa uu Aroos la galay oo Ubadna u dhalay 7 Ooriyood, ugu horreyntii waxa uu Inan la yaal noqday isaga oo jira 19 sano, hadda la joogo 1978/79 waxa uu weli Gacanta ku hayaa 4 Ooriyood, waxa aanuu ku negyahay Xarardheere walow uu haddana ka maqnayn Magaalo Madaxda oo ay Afo u joogto. 01- CADDAAWE. Waxaa jirey walaalkiis ka yar oo la oran jirey Cabdullaahi Axmed Liibaan, bare ayaa xaajigu u ahaa oo cabdullaahi wuxuu ahaa nin diinta si aad ah wax uga yiqiin iyo axkaamta shareecada islaamka, markuu weynaadey bu ambabixiisii ku tegey itoobiya, halkaas oo uu ka noqday garsoore. Waxana dhacday in uu ku negaaday meeshiisii oo uusanba dib u soo laaban, war iyo wax kalenaba laga waayey. Hooyadii labadooda dhashay ayaa jeclaatay una hilowday aragtidiisii wiilkeedii cabduullaahi ahaa. Hooyo muumino Cumar ( xaajiga Hooyadiis ), waxay la joogtey wiilkeeda xaaji maxamed agagaarka degmada xarardheere, sida laga wada warqabo berigaas safarku aad buu u cuslaa gaadiid xumo darted. Haddaba isaga oo doonaya xaajigu ruux uu fartiin ugu sii dhiibo walaalkiis cabdullaahi, ayuu nin mar dhow dhintay lana oran jire caddaawe dheere, hasa yeeshee caddaawe dadaal kuma caga waadin, waana la raagsaday, kolkaas buu xaajigu caddaawe kuyiri: Caddaawow ragaataye haddaad socod rumaynayso roobada haddaad xiratay eed hilinka roorayso rabbi baa ammaan lehe haddaad qabatid reerkaaga ruun-xamar haddaad gaartid iyo riiqa beledweyne rastadaa xiriirtee wixii rag iyo baabuur ah risaala u dirtaa iyo indhaha ragax ku siisaaba cabdullaahi raadiye haddaad aragtid ruuxiisa kacbadii runta ahayd hadduu xumo ku soo reebay qabrigii rasuulkii hadduu ribix ka soo qaaday rabbise uu yaqaan hooyadaa raalli ma ahayn dheh ruuxii yimaadaba adey kaa run jerisaa dheh ciddoo ruxata rabiddaa adey weyd la rorogtaa dheh rundud iyo allow soo ridey Ari ku raacdaa dheh sidii inuu raggeedii le’dey rorog ku boydaa dheh sida riixdii nabi yuusuf bay kugu riyootaa dheh haddii uusan roobkaa imaan ima rabee tiil dheh ninkii ribixa diineed ku baray reera maganey dheh raarya ceel ragguu dhalay hor weli uguma raaxeyn dheh rafaadkii adduunyada nin kale ugama reedeyn dheh rayad maaha iyo riibi geel lagala rooraa dheh ri' madow haddii aadan ahayn rabay abaalkiis dheh -----00---- Cabdullaahi: Xaajiga walaalkiis. (2) ILAAHOW SAYIDDII. Ilaahow sayiddii lo’i waa sano guurtoo golaheed lama seexdo, arina soof mahagaago Geelu suuqna ma haysto birna waa lugu seemay nin adduunyo la seexday sahwi buu ku jiraa Beeri waa ka sal guuroo dhawr sabaan ma cagaarin beledna soori ma taalloo isba waa siryar oodan Safareey wuxuu keenuu subaxdii ka gataa Sebenkii ku haleela haddii aad ka sekeyso addimmaa lugu siiyee somalaan war qabaahe meeluu suus ka rogmaayo sahan waa ka negaadoo Sina' aa dhulka haysa, soddohdii la jeclaa iyo wiilashiiu samaa oo gabdhaheeda la seexday sarriigtii u dhexeysey sidoodii hore maahan saaxiibkaan biri goynin wax sabaan kadambeeyoon siismo deyna ahayn baa been la suudaliyaa soofkii kaa dibbadooba subaxdii lama gooboo in-cawaa la sugaa tuugna saan tiro maayoo oogaduu ka salaa oo summadduu holmiyaa wax kitaab ka sokeeyana looga suusicin maayo isna waaba u saadoo horay buu u sitaa soorti aan la bannayn baa badi uunku sitaa si waloo wax layeeloba samir baan fadhinnaa surucaad iyo baahi sakaraad naf ku gaartay haddii aan wax la siinnin silic bay ku baxdaa Ilaahow sayiddii nin kaloo la su’aaloo suldaanow la yiraa asalbuusan sarrayn siduu doono falow siiyihii rabbiyow Subacyaal toddobaa soddonkooda juskaa salbanii al baqrood sanulqii al cimrood subxaan oo nabigeenna sancadii lugu dheelmay badi loogu sifeeyey yaasiinoo ka sarreeyoo sayidnimuu magacaaban xamiimyaalkii sinnaa iyo Fatxi seeda kabaa arraxmaan wax ma seege waaqicoo nin sugaayoo qiradeeda an seegin oo subax noolba aqraaya wax siin loo ballan qaaday xashar oo rag sujuuda wajigii sartu deysey oo nabigooda salaamay isimkey sahmiyeenoo san ku neefluhu waayey isi saarka dambeeya si weyn loogu tuhmaayo falaq iyo saaxiibki naas oo sixiryaal furfuraa inta suurad qur’aan ah sir wixii ku qarsoonoo nabigeenna la siiyaan su’aal kuugu galliimay, asma’daada sagaashan iyo dhawrka siyaado isimkii u sarreeyoo wax lagaaga su’aaloo siinti aan la gefeynoo lama seege helaa, adigaa ku sanceeyey kuna saabil daboolay kana sooci yaqaanna hadba aan waxna seegin waxna haatan sugaynin wakiil aan la sireynna kolba noogu sokeeya iyadoo dadku seexday sahmileylki dhexdiisa selelkaa iga yeeroon baryahaaga ku suuxay saacadii la ajiibo su’aasheyda ku yeel aadiyoo xxxxxxxx seyma raaya ku keen Roob aan saacadni soortii uu bixiyaa sunta gaajo ma reebto ummaddaas siriraysoo soof intuu ka dhammaaday sina goytidu hayso wax sabool ku il qaadoo sanadkaa ku tilmaaman dhulka manta ka sii. ---00----- (3) FAADUMO ASLUUBO. Tixdan wuxuu shaacirku tiriyey isafgoo la ballamayey haweeney uu aroosayey, isagoo tusaaleynaya waddada nolosha wacan iyo dhegsamida wuxuu u sheegay inuu yahay nin aan u badnayn inuu joogo gurigiisa oo ah dal mareen iyo gar qaybiye ugana digaya ibliis iyo u eke aadmiya, islamarkaas ka codsanaya in aan laga weyn gurigiisa wixii lugu hami lahaa joogistiisa, wuxuuna yiri: Faadumo asluuboy haddaad war iga eegeyso axdigii ilaah iyo haddaad aammin garanayso Ikhyaar iyo ardaal niman haddaad kala aqoonayso Ilya laab aqoon iyo haddaad labac ilaalayso armaatiga wadaad iyo haddaad edebti dhawrayso ooddii an leexiyey haddaad hilin abbaarayso awrki an kuu raray haddaad daba aluugayso alif baan billaabaye haddaad baqara aadayso waanada ilaahey haddaad iga ajiibayso ammin galaba leylkii haddaad ila salaadayso asaxaabihii iyo haddaad weli ammaanayso ikhwaankii yimaadaba haddaad dhab u aruurayso arxibada tolkey iyo haddaad alabka dhawrayso ubadkii an leeyahay haddaad agab u qaadayso uju-aaju hoosiyo haddii erey lagaa waayo isimmada ilaahey waxaan aammin ugu dhaartay waa inaan wax igu owdanaa kuu if- bixiyaaye haddii kalese uurkaygu waa sida ugaareede waa sida abaar meel naq ey cidi ka aaddaahe waa sida awaaraha dabayl ama dayuureede waa sida abaadhaaway iyo odayadeediiye waa sida Allow iyo shallaay lugu abaadaahe waa sida allaha aynabee xaygu aaddiyaye ammaana alla Naag la unko waa lo il bixiyaaye dabadeedna waan kala ogaan labada oodoode waa kuu awaal digahayaa xumo lagaa awdye ambaqaad waxaa layga sugi Urur islaameede ama awliyada shiikhyihii aayaddii baraye haddaan aado amarkii ilaah kana imaan waayo isha laga mud waa kuu imaan odagi shaydaane waxna uga eg aadmigu hadduu belo abuuraaye naagtii nin aakibaba waa daba aguugaane oogadu ha maalaysatee kama baqaan eede idil reerka kuma aaddid yey ku oran doonaane bal ilaah qofkee ul u sitoo ila ilaalaa dheh waa kuu awaal digahayaa xumo lagaa oodye nin abaal lahaa jirey hadduu guriga soo eego abtirsiinadii hore haddii lugugu eedeeyo Alla wade islaameed hadduu iridda kaa seexdo kuma oran allaan leennahee guriga oodayso mana ahan sidii aqal garoob inaad ibaaxayso ------00----- 4)-ILAAHII NA UUMAY. Tixdan soo socota waxay ku saabsantahay uuna shaacirku ku aaddiyey dagaalkii Masar iyo Ingiriis 1956 kii, markaas oo soomaaliduna xurriyaddooda baadi doonaysey, ayna weliba dadka soomaalidu kala qaybsanaayeen oo gabal la jirey ajnebiga, aynanna haysan xoog ay ku raacaan, soomaalida xurriyaddooda u dhimanayana aysan ku jirin, marka waxaa jirta munaasabad isku xirtey labadan sheeko oo laga garan karo shaacirka hadalkiisa ingiriiskuna ku dhaartay in uu Masar ku qabto 24 saac, taas oo dhammaan dawladaha muslimka ahi aad u sugayeen wixii ka soo if baxa arrintaas, wuxuuna yiri Xaaji Maxamed Axmed Liibaan: Ilaahii ina uumaan addoonkiisa ahaynow intad aadan ka beertoo cumrigoodu in gaaray amaad meel ka inqaabtay oo yaraantii ku umaadday haddii lasyu ururshee jumaladdaa idilkeedu malaayiin ay ahaato alla tuug baryaheygu haddii uu la ekaado adigoon i ajiibin ama aan iga oofin arwaaxdaad igu uuntay ilxaaxaaga madaayo, iriddaa kama meero meel kaloo an ka aado asal baadan abuurin in ilaah ku labeeyaa mustaxiilad ahayd waxan caawo iraahdo ajiiboo iga yeeloo aysan gaalo adkaanin, ilaahii ina uumoo addoonkiis ahaynow innagoon addimaysan ama aalad lahayn amaan uunku is raacin weliba eebo la liic ah raga aamini diiday meelu aadana waayey uurka daallim ahaanta ummaddii kula joogo haddii aasiya manta laga woota adkaado aabilow ingiriisna maser oodda ka saarto ilbikaaci yaraayoo iftiinkii nooga baxaayey inkir buu ku jiraaye ilaahow i ajiiboo aysan gaalo adkaanin. Shaacirka ilaah wuu ka aqbalay rabbi tuuggii waxaana lugu noolaaday nasri iyo guul. -----00--- (5) R A A L L I Y A . Tixdaan gabayga ahi waxa ku saabsantahay tilmaan uu shaacirku ka bixiyey dumarka midda hagaagsan iyo midda haneesida ah hawsheeda ku fillayn weliba ay dheeraad u tahay qababaalka guri joog oo aysan heshiis kula ahayn ninkeeda, wuxuuna yiri: Tixdan gabayga ah ee “Raalliya” waxa la tiriyey 1934 kii, waxayna ku saabsantahay tilmaan uu xaajigu ka bixiye dumarka middooda hagaagsan iyo tooda heneesiga ah. Shaacirku xagasha uu ka eegay dumarka iyo qiimayntooda waa mid uu isla isagu uu waayo arag u yahay, iyadoo in la qeexo lana tibaaxo shaqsiyadda aadmiga XXXXXX haddana xaajigu wuxuu si aad ah noo taabsiinayaa noona dareensiinayaa sifaha uu dumarka dhaqankoodu u kala hormarsanyahay, xaajigu wuxuu baafinayaa mid ra’yi leh iyo middii “rigan”, haddaba Gabaygan sheekadiisa waxaa jaaj iyo saqafba u ah Dhaqanka dumarkii reer miyiga ee uu xaajigu la noolaa, gabaygan raalliya waxaa ka soo carfaya carafta udugoon ee ay afada raallyadu leedahay. Xaajiguna wuxuu sidiisaba u jecelyahay dhabaysh gaarida ah, sida uu u yiri Xasan Sh. Muumin “Ralliyo ninkii qabaa ragannimo ku faanee, ayuu xaajigu isla fikraddaas u rumaysnaa. Haddaba waxa uu Xaajigu Gabaygiisii ooddda ka qaga qaaday oo uu yiri: Ra’da gabay rijaaley bal aan rara ku duudeeyo Ratiguu ku meel mari lahaa kebeddi aan saaro wuxuu raasyoone u lahaa rabona aan saaro Rastadii la qaadsiin lahaa rumana aan sheego Aan riishaddiyo liifadii labada soo riixo Ramaas baxay rugtuu dego balaan raqa ka daaqsiiyo Aan rakaadsho meeshuu rabaa ribix u yaallaahe Aan riibigii cuni lahaa rugan lahayn geeyo Aan raaya xoogliyo dagaal rag iyo nool keeno Aan raage mooyee nin kale hadalki rookeeyo Naagaha rubbaan iyo balaan raca bisley eego Mid ra’li leh iyo tii rogan balaan labada sii raadsho Haddii raalli ley yahay balaan rar iyo haan saaro Aan kala ratibo duulku waa raranya miid roobe Reerkaaga oo lumay midbaa la iska riixaaye Riyaatiyo colaad midan qalbiga waana loo rabine Sidii rabaddin geel helay midaan reed lagaa marine Hadduu ruuxu kaa dhici midaad rama tiraahdaaye Wax kastoy rafaadido midaa raalli loo yahaye Riixaan midaa wadata iyo raqay ammaaneede Rabbigey nasii waa midaan rabi uwaadaaye Haddey ruuxdo waa tuu ilaah raaxo geliyaaye Waa taan indhaha looga rogin raranki naareede Waa taan cadaab lugu ridaa rucub ka iimayne Waa taan ragaad muday mas iyo halaqu raaf goyne Rabbigeyba raalluu u yahay Nabi la raacsiiye Ruunkaa ku fura nimuu rabey raar u huruddaaye Reerkeeda miduu kaa rudaa riibe iyo jiire Sidii raxankuwaagii mid baa laga rabbeeyaaye Rundudukii ku raacaba midaan rogon lagaa wayne Rabaax lugu nibdaadiyo midaan raayo kuu degine Goortay rag doon tahay midaa ruqe ku daaqaaye. Sida aan ka weriyey Xaaji Maxamed Axmed Liibaan 15-09-1978 kii, waxa uu ii sheegay in ay nadaafaddu tahay wax lagama maarmaan ah, welibana gaar ahaan. ha noqoto gurigaaga, carruurtaada, naagtaada iyo adigabee. Haddii loo dhabba galo hoosna loo sii dhaadhaco waxan run ahaantii ka garanayey in uu aad u necebyahay Naagaha baalida ah, areebada ahee basanbaasku dishey ee Madaxeeda nafleydu ku xoontay, mar waliba midda goota ay rag doon tahay uu ruqe ku maagaayo, waxana uu aad u karhi jirey sidaba laga dhaagi karo tixda kore ibliista qaylada badan ee aroor kasta qaylisa, horeyna waa tii ay hooyo soomaaliyeed u tiri “aroor walba ibliis qaylisaa waa ehelu naare” xaajiguna sidoo kale wuxuu qabey ka yirina “aidii raxankuwaagii midbaa laga rabbeeyaaye”. ---00---- (6) H O O Y O . Guushii Gobonnimada markii la hantay, baa waxa dhacday in dadkii madaxda ahaa badankoodii ku soo noqon waayeen golihii xisbiga, waxana billowday Waa’ cusub oo nin walba u guntaday in uu dano gaar ahaneed fushado, ujeeddadii xisbiga iyo qawaaniintiisiina waaba laga iishay. Waxaa furmay axsaab siyaasi ku sheeg ah oo qabyaalad ku dhisan, taas oo midnimadii Ummadda soomaaliyeed wax yeellaysay, kala qaybsanaan iyo kala qoqobna ku ridday, kolkaas buu xaajigu golihii ku mitaalay hooyo ilmo agoon ah soo korisay, markay xoogaabeenna kala ambad iyo kala irdhow uu ku dhacay, mid midka kale ku hiil iyo hoo ahna la waayey/ Haddaba isaga oo aad uga xanuunsaday arrintan foolxumada iyo murugada leh, ayuu xaajigu la qarxay tixdan soo socota, wuxuuna yiri: Arrin gabay beryahan leyga waa oday ahaanteede hadduu aalad iyo xoog lahaa waan ka aalladaye ayraabo kuma oomi karo dhego ka awdmeene kuma oroddid meeshaan iftiin iridi muuqayne arkina maysid tooskaan ilaah kugu abbaareyne haddayse habari awlaad dhashee ubadya dhaar siiyo uuryaalya haystimo haddey labada eegawdo ilmahoon itaal bixin hadduu odagu maataysto agoon iyo iltaamnimo waxay ku arraddey oonto ilaah baa ammaan lehe haddii idil la xoogaabo aroos iyo ilaw iyo haddii inammo loo guursho axadkii intaa maray haddii la ag imaan waayo anfac kale bal daa ee haddii iridda loo diido ee oori wiil qabo gurigi ku istareexayso inkaarkey tiraa waa inuu faraca aadaahe Allaa i lehe saa waw egyahay aqalka leegoode waa irid axdiga lugu maraa lana illaawaaye waa irid adduun laga tabcaa lagana ootaaye waa irid ayaankeedu yahay inammo xoogayse waa irid abaal looga dhigay waan ahaan jiraye iddaaraddiyo leegada waxan odayaduu sheegay in wax garata aadmiga waxaan wada ogaysiiyey ula jeeddadaan rabo waxaa ula dhiggeediiya aaryada la qaatiyo guryaha laba albaabeysan waardiyaha loo aamminee iridda loo taagey armaatigiyo aalada fursada toban anwaacood ah aasiyiyo orrobbo xurmada nalagu eegaayo tanya Unada aadnee dadkaa idil u yaacaaya nimanyohow intaas luguma helin ina adeeroowe abtirsiinya reer hebel haddey guri iftiimayso isticmaarsi baan lugu rareen odayadeenniiye sida awrka geel baan xamuul lugu itaaleene Allihiin hadduu alle yahoon eheb ka yaabayno ninkii Dawladnimo loo abdhaa ayda yuu geline amiirnimo ninkii lugu ismaa yuu albaab xirane arrin wadaha soomaali yuu inaga weynaane ammaanada ninkii la ag dhigaa yuu na aynabine anfacada hadduu qaybsho yuu na arki weysnaane eexaysi yuu nooga badin ina adeerkiise isticmaarka yaan lugu ekayn uun ku baaba’aye ikhtilaafku yuu noqon midaan abid dawoobayne uur kala bukaa yuu arlada naga abaartayne raggii la eryey yey noo imaan odayadoodiiye ammaano alla waan iri illaa maqalse awrowye ----000---- (7) R O O B D O O N - 1932. Waxaa dhacday abaar sooma reebto ah, una sii badnayd gobolka mudug, sanadkii 1932 kii, abaartaasu waxay keentay in dadkii badankoodu u kala dalaabay gobolladii kale, ruux kastana waxa uu u dalaabay halkii uu ciirsi biday, waxa ka dhacday “nin walbow naftaa, nabiyow ummaddaa”, geddiyada webiyada baa dadkii intii ruqatay mooyee intoodii kale ku xoomeen. Xaaji maxamed oo markaas ka ahaa bare malcamad qur’aan, carruurtiisuna aysan weli lixaadsan, baa is beddelkaas dabeecadeed ka damqaday, maxaa yeelay nafleydii baa abaartu si xun oo daran u saamaysay, taasina kaar iyo kulayl bay gelisay xaajiga, shucuurtiisii baa moosyadii jebisay. Sidaas darteed buu ilaahay wuxuu ka baryey in uu roob soo di’iyo iyo in uu ku mannaysto ducdiisa oo la aqbalo, wuxuuna ku billawday gabaygiisii sidan: Kariimow kor buu naga maraa tan iyo kowdiiye Kariimow kolkuu soo baxuu kala wareegaaye Kariimow abaar oo kacdaan lugu kuraydayne Kariimow kashii aadanaan kiil culays geline Kariimow nin kaaf dhiga la waa kuu yahoo idile Weliyada karaamada leh baan iri kariim tuuga Cabdulqaadir kaylaani iyo kii ku caabudaba iyo kii saqiirahan rabaa inad karaamayso Kalaamkayga eebbow ajiib waan kulaylnahaye kun ninkii ka dhiibiyo ninkaan laba maqaar keenin kulligood haweenkii la waa nimay la koodaane ninkaan koore geel iyo lahayn ariga kooxaaya kaydikii cunnimo wiilashii kaliya noo haystey kalya mooye guurkii ahaa kaasi noo darane Kariimow dadkii kala tegyoo koofur loo badaye Kariimow kuwaan dhalay dalow kama kacaayaane Weliyada karaamada leh baan iri kariim tuuga Cabdulqaadir kaylaani iyo kii ku caabbudiba Iyo kiisaqiirahan rabaa roob inuu helo e Kalaamkayga eebbow ajiib waan kulaylnahaye Kahfi iyo wattiinow kacoo ila kariim tuuga Kalladii baraad iyo rubboy idinna kaalmeeya inta kac iyo luu loo dhigaay kararya roob keena Kaahiya cammiyo haakumow nabi kacoo aada Kalaamkii ilaahoo dhamow aniga ii kooda oo waxaan kariimkay ka rabo kaliya ii tuuga Kabca yaman kax iyo luuq intii kooxa beer cigama kabta adari keenyiyo nugaal kabaxa reer suuri kurjigii baraawiyo taleex hobaya kaadkooda kobta ceel cad kuudkii hakaba keliga goobweyna kismayiyo berbera laamo iyo saraha kaardaaye kurdadduu dhaxaysiyo intii kaba islaam yaallo kunturaad ilaah hawga dhigo saymo kala gaara iyo kayd u badan meelihii kicinka loo diiday. ---00--— ILAAHII UUNKA UUMAY. Allah allah yaa raxmaan allah allah yaa raxiim Allah allah yaa kariim allow ajiib waxan iraa. Ilaahii uunka uumayow addoomankiis ahaannayoon sidaan u iillanayn ogow, aysan orobbo noo adkaan. esway elba ururtayoo unay akhbaaro aaddiyeen addoonnimaan ku iilannee aysan orobbo noo adkaan ardaalladii ururayoo u iishay uumatey cunaan ka eexday aadankaan rabnee aysan orobbo noo adkaan. Ilaah og eexda kii wadoon illaawin kii ambiibahow adaan ku aammin saarannee aysan orobbo noo adkaan anaaniyaan ku iilannoo bar uunka aakhiruu jiraa intii an laysku keen idlayn aysan orobbo noo adkaan agoon iltaamtay baan nahoo ifriiqiyaan ku oommanayn ishaa iftiin u muuqatee aysan orobbo noo adkaan awel ninkii il duuganoo gar eex leh loo adeejiyaa ambiibnimuu ku aakhirtee aysan orobbo noo adkaan Adduunku waa ayaan dhaxmoo abaarya aaran ways xigaan Ilaah waxan ahayn ogow aysan orobbo noo adkaan Islaam ninkii iqraarayoo ilaah waxdaaniyuu ogow ha iibsan reer ifriiqiyoo anfaaci yuusan kuu adkaan amxaarya reer orobbiyaan ixsaanka ay abuurayaan addoonnimaan ka aawilnee siyaaso yeysan noo adkaan insaanigiinnu waa islaam arxaamna waysu nuujisaan ixsaanna waysku haybsataan siyaaso yey idiin adkaan. ---00--- 09- G U U R . Gabaygan waxa uu xaajigu tiriyey sanadku markuu ahaa 1934kii, curintiisana waxaa sababu ahaa isla hadal iyo dagaal xarig jiid ah oo ka dhex aloosmay xaajiga iyo naftiisa. Gocasho uu higsanayo afadii uu sida aadka ah u jeclaa ayaa sal iyo baarba u ahayd curinta tixdan. Niyadda xaajiga oo si aad ah u khushuucsanayd iyo dhaliishii uu ka mutay naagihiisii kale ayaa badidn ku dhalisay in uu xaas kale dib u guursado, isagoo islamarkaana jeclaa inuu guursado. Xulashadii afo kale ee uu guursan lahaa ayaa ku adkaatay. Iyada oo uu haddaba dhaqankiisu u kala qaybsanaa xoolo dhaqasho beer iyo waxyaabo kale oo badan ayaa cabiidinaysay, sidaas darted isaga oo ka cabsi qabey in uusan dib u heleyn afadii ka dhimatay mid kalinteediiu buuxisa ayuu sidii cabdalla sagsaag is yiri: “aammintaayey, Naftu orod bay kugu aammintaayey!” Haddaba hididdiilada xaajigu waxay u badnayd xoolo dhaqasho oo xagg a beerta sidaa uguma hanweyneyn, sidaa darted wuxuu dhaliilay dumarkii uu la noolaa xoolo dhaqiddoodii, didaa awgeed buuna ilaah uga baryayaa in uu siiyo aradda lugu ducaysto xoolo dhaqiddana ku filan in uu hanto gacanteeda, sidaas buuna tixdan oogta kaga caddeeyey, wuxuuna yiri: Ilaahow dhur xoolaad mid aan dhaqan u reereeyo Ilaahow dhasheydaba midaan kala dhaqaajeynin Ilaahow waxaan soo agdhigo midan dhulkuu diidin Ilaahow mid nugu dheefiseen dhagar ahayn duugan Ilaahow mid dhawgiyo lafaha labada dhawraysa Ilaahow waxaan dhaho midan cida ku dhuugaabin Ilaahow mid labadii dhashaba dhaqan u reeraysay Ilahow midday dhihi jireen dhur iyo maan yeelo Ilaahow mid lays dhaho dhashuu nabi ogaa weeye Anaan cawri dhool biro intee lagu dhigaalaayey Ee caano nugu dheefisaan yu’asho dheereeyey Allahayow soo dhawey meel haddey naga dhaqaaq joogto Haddii kalayse ay naagu dhul tahay labada dhaayood tus. --00— (10) ILAAHOW DHADHABADII. Shaacirka Xaaji Maxamed Axmed wuxuu tixdan gabayga ah tiriyey, isagoo raacsiinaya tix kahorreysey ee uu ilaahey uga baryey inuu siiyo naag aqoon u leh dhaqanka xoolaha iyo dhaqanka guriga loona dhex maro dumarka, haseyeeshee uu guursaday haweeney taasoo uusan kala kulmin himilooyinkii uu u hanqal taagayey markaas ayuu soo rogaal celiyey rabbi tuuggii isagoo sheegaya in baryihiisii weli taagayihiin, wuxuuna yiri: Ilaahow dhadhabadii ma deyn iyo dhawaaqdiiye Ilaahow dhibaatadu adey weli ku dhawreehe Ilaahow nin kale looma dhihin dhib iga goydaase Ilaahow hawadu waa dhexoo wax uma dheeraane Ilaahow dhambalihii haddey dhigaha fuulaane Ilaahow ma kala dhiibi karo dhabaha ii yaale Ilaahow barkimadaa dhextaal amase dhoontiiye Ilaahow wax rer lugu dhaqaan dhure u laabnayne Ilaahow dhabayl kama aqaan kun iyo dheeraade Ilaahow middii loo dhex maro ma anan dhaafeene Ilaahow dhar bay wada sitaan idil dhammaantoode Ilaahow dhawaqa yeelay baa ugu dhacaan roone Ilaahow mid aan dhego adkayn dhabaha ii keene Ilaahow salad dhawran baad xumo ku dhaaftaaye Ilaahow middii dhaanta waan kala dhimaynaaye Ilaahow islaamkoo dhanbaan dhaqan wadaagnaaye Ilaahow mid dhaw tacab ah waa uma dhawaadaane Ilaahow adaan dhego la’ayn igana dheerayne Ilaahow waxaan dhahay adaan dhigay agtaadiiye Ilaahow dheyeli maahe waa iga dhab eedeede Ilaahow I soo dhugo adaan dhego dammoonayne. ---00---- 11- B A A R L E E F. Carabtu (masaaridu) markii ay ceshatay dhulkii yuhuuddu ka qabsatay 1973kii buu xaajigu u riyaaqay sida geesinnimada leh ee ay libinta u soo hooyeen, waxayna ahayd waqtigii la xoreeyey Baarleef – saldhiggii adkaa ee loogu talo galay in ay yuhuuddu ku caabiso maser, dhul badan oo yuhuuddu markii (dagaalkii 1967kii) ka qabsatayna laga xoreeyey. Arrintan oo yaab ku ridday adduunka oo dhan iyo xeeladihii lugu jebiyey luguna galay baarleef, ayuu xaajigu si kale ugu farxay, waxana uu tiriyey isla markii uu dhegaha ka qaaday in carabtu baarleef qabsatay, wuxuuna yiri: Wiilkii Nin weyn lugu diree kalafku wiideeyey Ee inuu waxyeel geysan karo wadar is taaweeyey Ee waanadii naga wakoo wacad ilaah diiday Ee weeraroo degey suweys iyo weylaadkeeda Oo weliba baytkii wacnaa wacalladii geeyey Weji nacadkii kibir hadduu subaxyo weynaadey Anwar saade waaberi sabtuu waajibkii sugaye Waxyeelkii ku dhacay buu welina mooshe cararaaye Unadey warkeedii naceen loo warqado geeyey Waanwaan haddii laga helaa nabad la weydiiyey Lamana waabin karo ciidankaan laysu soo wacaye Weji xumada siinaay u taal waayo aragowye Waaxyaha yuhuud laga jarey walaqadii taale Weligiis taleex yaan dibkiis daanis loo wicine Ha wayraxo waraabuhu hadduu cuno waxaa yaale Ha warjeefo weerkiyo dawacu xayrta loo waraye Haadkii wax badan soomanaa hays wacaanwaco e Ha wadiido wayd lama rabee kobocda waaweyne Asal beeyan walaayada habreed diinta waafiqine Gooshii wakaakiba colaad amar la weydiiyey Haddey waa bariis weydo way walabash boydaaye Walwalkiyo catawgeedu waa toddobo weel dhaane Ha wareegto waagii beryaba eyda waalaniye Warshadaha ilaahey ka baxay carabiguu weyne Haddii laga dhex wacay nabiga waw waalid aadmiga e Kala weecadkoodaa doqoni wabar is mooddaaye Kol haddey is wada waafaqaan looma waaqsado e Nin ilaah wakiilkiisa yahay guusha waa wadane Ha wargeeyo waagii beryaba taar wixii dhacaye Annagana walaalaha negee wadajir noolaaday Wejigeenna nuur baa ka baxay waara abidkiise Inta weer calaan iyo dawacu nugu wareegaayo Wedka iyo waxdheef labadu waa noo wadaagsimo e Wehsi iyo wax quur xumadu waa waxan bannaanayne Weeradii amxaarada berguu waranku dhiigoobay Waxtarkii naloo wadey cadwana lugu wareenteeyey Ee waa la wedi waayey been nalagu waaseelshey Waaliga caraabiya midduu nugu walaalaystay Yaan niman abaal wedi aqoon talo la weydiinin Yaan shalay waxay noo galeen tanu ka waydoobin Yaan wadanahey noo tahee carab wax loo diidin ------------000----------------- 12- XXXXXX XXXXXXX . 13- ALIFYEEN. Salli yaa rabbi calaa khayrul waraa axmadal haaddil amiin liculaa Alif yeen yaa ibnu aaddam idilkaa arrin diid iilasho waayee qul allaah B.teen baylah Soomaalaa badatee ballan yeeshoo baarrigaagii fasabbix T. teen teennii horaataa tukcatee tafarriq yaan la lahaanine tattabic J. yeen jowhar dalkeennay ku jirtaa nin ku jiifoon jabsanaynow jaahil bax X. teen xeelad xumaa xoog badanaa xiska soomaali yaraaney faxakkah Kh. teen khaatuma khiifkeed nin qabow ha khiyaamayn islaamkoo khalli dhac D. yeen daawo soomaalaa degatee nin duroo diiday dad maahee ka danbax R. teen roone ilaah baa na rabee ra'yi waa qoomka is raacee run ku kac S. yeen qoonka soomaaloo sidkanow calafkaa gaalo ma saarree rabbi sug Sh. yeen shawrkii dhamaa leeg u shaxee shan beraa laaban shaflaawow shaki bax Dh. teen dhiig iyo dhuuxiis nin lahow rag dhankaagaa ku dhaxlaayee bal wax dheh C. yeen caallaha soomaaliyahow cilmi laawow is cadwaantaye bal wax cun G.yeen goyto walaalkiis nin gartoo cadowgiiisii u gargaarow god ku dhac F. teen qoomka fariistoo wax fahmow farxaddaadii waa Tanya foogtee wax feker Q. yeen qoonka soomaaloo qush la'ow qaddarbaa eebbe ku siiyee qod u bax K. yeen kariimka allaan barinnee nin na kiiloo wax kasaayow adna kuf L. yeen leego soomaalaa laxwisee nin lixaadkooda nacaayow adna lun M.yeen mowle ilaah baan martinnee mehred laawow nin madoobow mar is gud N. yeen nooliga aan ceeb ka naxayn nadwad weeyaan naq baxayne iska nac W. yeen waaxidka soomaaliyahow is walaashoo wafdi yeeloo wax is tar H. teen haatuf samaa hawsha wadee hawo laawow nin haraayow bal wax hel Y. teen yeela wixii laydin yiraa yacgarkii ceeb u yaxaayow adna yac Salli yaa rabbi calaa khayril waraa sayidkii eebbe sameeyow fasallim -----000---- 14- H I G S I . Taariikhdu markay ahayd 1955kii, oo ay Waqti shan sano ah ay ka harsanayd Gobonnimo hantiskii ayaa Rag Odayaal ah la siiyey wax yar oo dhaqaale ah, Xaajiga oo ka mid ahaa horseedyadii Afhayeenka u ahaa Xisbigii S.Y.L. Halgana wax uga jirey iyo Rag kale oo dabadhilifyo ahaa kana caabbin jirey gobonnimada Gaaladana gacan siin jirey ayaa qaybtii saamiga loo badiyey, sida Xaajigu sheegay waxa la siiyey wax yar oo aan sidaa u buurreyn, qiyaastii 60/= Shs. Danse kama gelin Xaajigu oo marwalba Danta guud buu danayn jiraye, Waxa Caddaalad darridaas Xaajiga lugu sameeyey dareemay Dabadhilifyadii, maadaama ay ogsoonaayeen heerka ay Halganka ku kala ahaayeen markaana waxa dhacday in ay Xaajiga la dul yimaadeen Digasho iyo Jeesjees si ay qasacadaha uga jebiyaan. Sidaas darted Nin dabadhilif ahaa baa Xaajiga ku yiri Xaaji Maxamdow waadigii “Axyaa Waddanii” oran jiraye maxaad ka heshay, kaalay aan Aranjaato kaa bixiyee, sidaas darted isaga oo tusaya aan weli Galladdii iyo Waqtigii uu higsanayey la gaarin ayuu Xaajigu sidii Madfac darandoorri u dhacaya ugu asqaysiiyey Dabadhilifyadii Maansadan Higsad, wuxuuna yiri: Inta Libin Dhulkeennaa Nin kale Libin ka doonaayo Intay laabatiinnada Ajnabi Lacagta qaadayso Lagsas iyo Quruumaha intaan Labo ku aadayno Luqdaha orobbaad intii nalagu laylyaayo Liiskii Talyaanigu dhigee nalagu liidaayey Lixdanka iyo Luggooyada intii nalaku siinaayo Ninkii liigga Soomaaliyeed Lacag ka doonaaya Ee inay iyagu laayaceen geliyey Laabtiisa Waw liiddanaan amase waw Laqaf habowgiiye Bandiirada Lillaahida ahee Libin dambeedkiiya Jeeroo Libaax iyo Bishii lugu liggaareeyo Jeeraan Lisaan yeelannoo cadowgu noo liico Jeeraan Libaas qaadannee bidix ka laafyoonno Jeeray Wershadi laasinkaan Lacag ka tuuryeyso Jeeruu Ilaahii lahaa Libinta noo quuro Lama gaarin Laantii Janoon Miro u laabnayne Lama gaarin Buug lugu lambaray lama illaawaane Lama gaarin Qoom liqa wixii nugu luggooyaahe Lama gaarin laahigu inay lacalla daayaane Lama gaarin kii luri ogaa inay licaanaane Lama gaarin loom iyo layiin labadi meeloode ------000--- (15) IFTIIN Sanadkii 1952 kii waxaa dadweynaha soomaaliyeed dhexdiisa dhab ahaan ugu dhaaftay xarakadii ama dhaqdhaqaaqii gobannimodoonka beled iyo baaddiye, meel kasta oo ay joogto ummadda soomaaliyeed, dhammaantoodna way u dheg raariciyeen dhawaaqa uu ugu yeerayo gobannimada waxaana wada ifay xiddigihii circa markaasbaa waxaa meeshaa dariiq uga ifay ama uga muuqday shaacirka waddaniga ah xaaji maxamed isaga oo dadka ugu bishaareynaya una oddorasya in waqtigiijirey ee madoobaa isu beddeley mid ka wanaagsan, wuxuuna tiriyey tixdan: QASIIDDADII URUR. Salaatu calayka samoo nabi nuure Safkaa nin gelaahi sacaada miyaa? Alxamdulillaahi alxamdulillaahi islaamka ururay ifiinku miyaa? Ururka billowday islaam anfacyaa Il duuganse leego iftiimisayaa? Baddaanya baddeeda intii bar madow leh Cabiid ka baxayda banaanaddayaa? Tolkeeya tolaaga kasoo tagnayaa Towfiiqse ilaahey nagu toosiyaa? Jawaasiista leego xuntooda jeraayey Jawaabta la keenay ka jaahil miyaa? Xigaalada leego intii la xarbaysey Ilaah xamdigiise u xaakim miyaa? Khaddaac iyo khaa’in khaddii ballankeeda Haddaan la khilaafin la khaarijiyaa? Dabool dahab saran asaan dad aqoonin In leego ded qaadday war daahan miyaa? Rabbaa na lahaaye rafaad laga daalye Soomaali is raacu ka ruumi miyaa? Soomaali ururtay suhaylya waqooyi Meeshey u socdaani samaa’a miyaa? Shubbaanta somaali shib yaan la ahaane Nimaan la shaqayni shiddaale miyaa? Dhulkeenniyo dhiigga intii na dhumaysa In layska dhacshaahi dhabteenna miyaa? Ciriiri adduunyo cabiidnimo weeye Nin ceebi dhibtaase cillay ku hayaan. Gadaashi nin waagu gu’yaal ka beryaayey Asaan wax garaynin lug gaabi miyaa? Faa’ilka leego fataanka duraaya Inaan la fogeynin fayoobi miyaa? Qallooca warkiisa nin qoomka la jooga Asaan la qabaynin qaboobi miyaa? Korkeenna madoobi intii wax kasaysa In laysku kahaahi ku beena miyaa? Labaatan nin gaaray wax waa la yiraahe Aan laab isku raacno luggooyo waaye Macaanida leego haddii la maleeyo Mahdaa la filaahe miciinki miyaa? Naftooda somaali nacii ka dhammaaye Nawaaxi dhulkooda ka naa’ib miyaa? Wallaahiya dhaare walaal an ahaanno Ninkii wax ka sheegay washinsi miyaa? Hawaariga haatan somaali hayaahi Hanuun nin ka diiday hunkiisa miyaa? Yamaan iyo shaamba yurub arladeeda Somaali yed weeye yaqiintu miyaa? -----00----- 16- Q A S A D. Taariikhdu Markay ahayd 1944 kii, ee uu billaabay dhaqdhaqaaq Gobonnimodoon ah ayey ku timid Munaasabadda Qasiiddadani. Waqtigaas Shacbiga Soomaaliyeed siisiib ayuu ugu jirey Udubbada Isticmaarka. Gar iyo Gardarro waxay ahayd in la gaaro Xurnimo Taam ah, maxaa yeelay Ummadda Soomaaliyeed baa waxay fahamtay Xurnimada Macnaheeda iyo Macaankeeda. Ruux kastaba waxaa ku dhalatay Waddaninnimo oo wuxuu isku guubaabin jirey, waxa aan ka xumahay in aan hal Naf leeyahay laakiin isla iyada ayaan u hurayaa waddankeyga. Mrka Xaajigu waxa uu ugu yeerayaa Ummaddiisa Wadajir iyo si la halmaasha in Ilaahey waafajiryo hadba rrinta teeda toosan, Xaajigu isaga oo u ducaynaya waxa uu haddana labadaraale u raacsiinayaan in ay iska qabtaan Labo Wajiilaha, kii qalloocan la hanuuniyo, hadduu diidona Dadka laga dhex saaro, waxana taa laga dheegi karaa Gabaygan QASAD oouu ku leeyahay Ninkii naga xumaada oomka yuusan hallayne Qabbaxaas ha la saaro, sidaas darted Xaajiga Gabaygiisa Qasad waxa loo tix-raaci karaa Xag-Diimeed, Xag Aadaninnimo iyo gaar ahaan Xag Soomaalinnimo, wuxuuna yiri:- Qasadkeeda Soomaali Allahow qawiyeeyo arrintii ka qalloocan Rabbi haw qummaneeyo nin Qur’aankba diidey Qaddirkey ha ka deeqo reer Qabiilo-Qabiilo Rabbigey ha ka qaado quwo waaba qabaane Qalbi toosan ha siiyo khaladkii nagu raagay Qod kaleeto ha aado wax dhan baan qulbanayne Qalbigeennu ha nuuro qunsulaad Muslimiina Qarankeennu ha yeesho khilaafkoo ka dhammaaday Mahdi Qoom ha yimaado qaneecaadka billowday Qabad Ruuxa ha gaaro qushigey Nin yiraahda Qandaraas ha la saaro hadduu qaabbili waayo Qoomku haysu yimaado qalbiguu ka bukaaye Milkigiis ha la qaato hadduu Qaylo ka keeno Meel qarsoon ha la geeyo qoomka yuusan halleyne Qabbaxaas ha la saaro. -----0000---- 17- N O O L O W. Qasiiddan waxa la tiriyey 1948 kii, Isticmaarku markii uu arkay in Dadkii Soomaaliyeed Ul iyo Diirkeed noqdeen ayuu la yimid Siyaasaddiisii ahayd “Qaybi oo Xukun” ileen Dad aan qaybsanayn oo midaysan Dulum luguma xukumi karee, waxana uu u adeegsanayey Dabadhilifyo Soomaali ah. Xaajiga si aad ah ayey u saameysay oo si qoto dheer ayey Nabarro u gaarsiisay guntiga Wadnihiisa. Haddaba si Karaardhaaf ah ayuu Xaajiga u fatahmay dareenkiisii, markaa ayuu ku maansooday tixdan hoose, wuxuuna yiri:- Soomaaliyey Noolow Nin nacaa qabaa ha naxee Isimkii soomaaliyahow Allahaa Aqoon u lahaw Ha illoobinoo Ehebtaas isu aammin Oogo Madow B.teen billaabashadii ma bannaana taad barateen Burhaantaan Raggii badda’ow Bar Jannaa boggiinna ku taal. T.teen Tanaadya Faqiir Tub qalloocan baad ku tagteen Tubtu haatan waa tashannee Tolna waa Tilmaanta Madow J- yeen Jameecada Leegaad jecelaa in ay jin noqdaan Nin la joogee Jir nacow Jid qalloocan baad ku jirtaa X- teen Xiskaa na galoo la xusuusay Xaalkii xumaa Xaliimkii Allow na xuree nana xooji waan xamdinnee Kha-u-teen Khabaarya salaax ma khasaarin khaaska Leegaad Khayrna Khaatimuu ku le’dee Khaaddimkooda Khaa’in ka dhawr Deel yeen Allow Duqowda leegaad ha la doonin Maanta dibkeed Dad Nimey korreyn u dayaan Dacwaddooda Daawo kayeel RA-u-teen rijaasha Leegaad ways rabaan Allow Run ka yeel Rabbiyow Rasuulka jeclee Nimaad raacisaa ma ruqdee S-yeen Soomaalida leegaad sey rabaani waw socotaa Saadambaa Bandiiro la siin Mahdigii samaa ha sugtee SH. yeen Shubbaanta leegaad ma shamsaa ma shaacaa beryaa Ma Shariif Shaafici dhalaa ma Shucaaca Leyl qadriyaa? Dha-u-teen Ninkii iska dhintow Dheg samaa dhafoorka ku taal Dhib Soomaaliyeed ma jiroo iyagays dhaxlaaya dhammaan Cayn yeen Calaama leegaad Cumrigood inaysan cabsoon Cabdi Caaddilkaa ka dhigtee yey kaloo Cabiid u noqdaan? Goyn yeen Gobbaa la noqdoo Nin gefaa Galbeed ka dhammaa Nin Gadaal maraa ma jiroo Gibilkeennu waysu go’aa. F.teen Fuxuushta leegaad Ficilkoodu waa Fas galas Farmisyooni baa laheloo wax na faaraxshaa la filaa Q. yeen Qusuusi leegaad ma qalloocna qaabey wadaan Ninkii Qiimahooda rabow Qasadkooda Qoomka dammoo. K. yeen Karaamo leegaad lama kaayo Kood ay qabaan Kariim baa korreyn u kasee yey kaloo korreyn ka rabaan? L. yeen Lisaanka leegaad waa Libaaxaan leexo maqleyn Dad ninkii labaa lug go’ee Lixo maa la laali karaa? M. yeen macaani leegaad muddo gaaban waa mahdigii Nin maqaalladooda qabow ha maqnaane meesha imaad N. yeen nisyaankii ba’yoo Nin madoobi waa nabbahaa nac Soomaaliyeed ma jiroo Nasabkoodu waysu naxaa W. yeen Walaalo leegaad kaalmo Waaxid waa War u yaal Nin Wallaahidooda marow Waxshiyowga yaad ka qabtaa H. teen Hilowga leegaad Nin hamaai Hoyaad ma yaqaan Ninkii Hiilladooda helow Hibo duunyo waysku hubtaa Y. Yaciishka leegaad Nin la yaabay way la yatiin Yusri baa Yeddooda galee ma yaqiin xumaad ka qabtaa? ----0000--- 18- Calanka. Xaajigu waxa uu ka qayb galay dabbaaldeggii Calan-saarkii (kanna sib kanna saar) haddii aan sii tilmaannana wuxuu maalintaasi taagnaa Dal jirka dahsoon korkiisa waxyar dhinaca nasiib buundo, haddaba meeshii Xafladda loogu dabbaal degaayey markuu tegey ayuu dib u milicsaday halgankii dheeraa iyo marxaladihii kala duwanaa ee uu la soo maray Gumaystihii iyo dadkii la shaqeynayey, arkayna mirihii halgankiisa iyo Xurriyaddii uu u dagaallamayey oo calankeedii la saarayo, dabadeed tixdan hoose ee gabayga ah ayuu kula hadlay calankii, wuxuuna ku tilmaamay calanka ilmo la dhalay, calanka ayuu fartiinu sii faray Ciidda, taas oo uu ku tilmaamay inay tahay Hooyadii calanka, wuxuuna calanka ku sii sheegay yaraankii ubadyada ciidda, wuxuuna yiri: Calanyihow cisada eebbahey ku cimri weynaahe Cawo dhalad ilaahey ninkuu ku cawimuu siiyo Caadada adduunkaa ma dhibo cayshka nololeede, adna curashadaaadii na daa culus dhadhaabeede cambarkaan lahayn lagama rogo caari meel kale e Cimrigaa gu’gaa yare adaa curad ahoo wayne Ciiddaan hortaa lagama mudin calan islaameede Cawo sami laguu daa haddaan caasi kaa bi’ine Cawriga ishii cadownimaa araggu cawrowye Cillallawga aayado cammaa culimma loo dhiibye Cir guduudda waayeel cirro leh lagu carraabeeye Cosob dihan ah yaasiin cusba leh lala ciyoon gaarye Carrabkiyo caqiiddada haddaan labadu ceeboobin Ilaahii na caawimay hadduu celiyo yeelkoode Cirbad kama yuwaadaan haddey cadow u koodane Codkuse yuusan igu baahanine calankayow heedhe adaa maalintii cala' koroo col u ilaalaahe Cawadiina ciiddaw ambada cayn kastoy tahaye Cirro waalid canuggii yar bay carafti raacdaaye Codka kii laguu faro u gee ciidda habarteenna Citibaaradaad nagu arkee la cawo sheekayso Carbaadhiga canaan iyo ha oran hadal cataabaa dheh Culuq wuxuu ku raagaa ciyoon kulama ciidmaan dheh Ciyaalkii agoonnimo koraan cududdu weynaan dheh Cir onkoday cawiyo maalin qura carro ma doogeyn dheh Cargun dhalatay geedkoon biyaha cabine fiid yeelan Casho laba ah loogama cukado caana darareed dheh Ciirada dabbaabburi rag baa lagu cayaarsiin dheh Caad guuray waxa loo qabaa ciidan kuu kacay dheh Coomaadigaa lali dayuur cago ka dheereaysa Miiggaa cirkaa galay waxa wada ciyaalkaa dheh Haddaan caana nuuggaa cayilin cadow ma guureen dheh Caynaanka waxa loo toshaa cadadkii laabnaa dheh Carra kore waxa looga yimid carafta taadaa dheh Cidi kaama seexane kurbada-cudura daawow dheh bal cutubi colkiyo aalladdaan cidi ku aadeyn dheh Cibrad igu dhegeysee codkaan iri ma been baa dheh Caqlina yuusan kaa harin kolkaad kala caddeyneyso isagaa kucaawima haddaan caro kolkaas hayne ---000--- 19- A R K I M A Y N O . Waxaa barkumataal noqotay midnimadii ay ummadda soomaaliyeed ku hanatay xurnimada, madaxdii ayaa gacmihii musuqmaasuqa ku dhex dhacay taas oo si isweydaar ahna u waxyeellaysay danihii guud ee dadweynihii iyo isku duubnidiisiiba,. Waxaa si nool qarqarsi beel ahna la isugu jeestay habar wacasho “Yaa taqaan” ayuu ahaa jidka la isku toydo, ee maxaad taqaan waa la iskala yimid, xaalkuna meel qaraar ayuu isugu biyo shubtay. Waa taa ugu darrayd in ay nabadgelyadii iyo xasilloonidii ka idlaatay waddanka, meel kasta oo ay ummad soomaaliyeed joogteyba. waana lama illaawaan sidii foosha xumayd ee dadka la isugu caraadin jirey , dhiillada iyo dakanahana dhexdooda loogu abuuri jirey. Boob iyo dhac, anaa kaa itaal weyn baa meel kasta iyo xilli kasta dadkii ka dhex aloosnaa. Xaajiga oo aad iyo aad uga xumaaday arrimahaa foosha xun ee ka soconayey waddanka, baa wuxuu la soo hiyi kacay tixdan hoose: Waxay ahayd gabaygan munaasabaddiisu kaddib markii la gaaray gobannimo taam ah ee dadkii mas'uuliyiinta ahaa hilmaameen itixaadkii lugu ballamay, xurriyaddan alugu dhaliyey islamarkaas ay soo nooleeyeen magacii qabiil, eex iyo xitaa nafsaddii aadmiga oo weydey nabadgelyo, markaas ayaa shaacirku xaaji maxamed axmed liibaan isagoo dadka uga digaya inaan qabiil dhalin gobannimada la haysto wuxuu yiri: inta irirya daarood arlada lugu abuuraayo Abtirsiina baas iyo intaan ficilka oogayno anaaniyada eexdaa intaan ula dhabeyneyno ehel iyo aqaaribo intuu shacabku eegaayo ul-hayaha ninkaan xigin intuu iridda booyaayo intuu aano kuu dili ninkay talo ag taallaba armaatigiyo aalada intaan labada iibsayno nin islaam ah oofaha intaan kaga abbaarayno inta gaal ilaah nacay sharciga looba aamminayo allifaaduhuu dumay intaan xukun la aadeyno ababkii orobbada intaan gacal arwaaxayno asal nimaan lahayn iyo aqoon labada loo iisho wootada inkaareed intuu lacag ku iibsaayo isimkii markuu helo intuu ulaha qaadaayo intuu aqalka soomaaliyeed erey ka taagaayo edebtii islaamiga intuu amag ka siinaayo itixaadka waajibay intaan kala illaabayno oogada nadiifkaa intuu araggu been muuqdo arrin duugan uun yari intuu guri la aadaayo inta aabbe kii laga dhigtaa nugu ugaaraayo arki mayno eelkoo baxey iluhu maaxdaane arki mayno uun wada degiyo gacalo awgeede arki mayno aaminu rasuul axad walaalaahe arki mayno cadow soo ordood talo ku aaddaane arki mayno calamkaa ifoo aammin loo yahaye aawada warkeygaa waxaan hadal ku soo ooday ninkii ila akeekami lahaa hay ag joogsado e yuu iga il biqil kii is yiri ereygu waa beene intaasoo alhuumaa haddaan ku isticmaalayno nimanyohow adduun lama arkoo waa allaahu akbare aakhirana waa laga ordoo lamaba aadeyne ---000--- (20) ALLAHAYOW AJIIB 1950 Waxa la dareemay ama laga cabsaday in hakasho ku imaanayso halgankii gobannimoddoonka, taasoo ka dhalatay qodxo iyo dhagxan ay isticmaarka iyo kuwa uu ku adeegtaahi dhigayaan, islamarkaasna waqtiga cad ee dadka kahor muuqdaahi ugu bishaareynayey runta, ayuu shaacirka waddaniga ah xaaji maxamed axmed liibaan uu ka aamusi waayey arrintaas, wuxuuna u wacay waddaniyiinta soomaaliyeed inaysan ka bayrin dagaalka isticmaarka ay kula jiraan isagoo u oddorasaya khayr iyo gaarid xornimo, rabbina weydiisanaya inuu ka ajiibo ducadiisa, dadka waafajiyo meelaha ay ku jiraan arrimaha lagama maarmaanka ahi wuxuu tiriyey tixdaan: Allaahu allaahu allaahu allaah Ilaahow ajiib wixii aan iraahdo Uruka billowday islaam ha ekeeyo Esway else maanta iftiin ha ka muuqda Burhaantan la haysto ragii bismileeyey Allow bayaxaabo boggooda ka muuji Tanaadya faqiirku tixdey ku jiraane Allow tashigooda somaali u toosi Jamhuurta aruurtay jismaanyadan leego Anaydin jeclaaday ilaah ha jawaabo. Xayaata islaamka raggiinnan xusuustay Ximaanyo warkeeda xiskiinna ka dhawra. Khabaarya salaaxba khasaaro ma taallo Haddaan la khilaafin khaddii ballankeenna. Dagaallan islaamka ilaahba u diidey Soomaali is dooxa maxaa ku diraaya? Rigaalada leego rasiidka ku dhawra Rajaa la qabaahe intay ka rumaydo Somaalida leego samay ku talshaane Saqiirya kabiirba salaamu calaykum Shafiic nabigaygu haddii an shicraayo Mahaan ka shakaayo qumaati hasheego Dhulkiinna ka dhawra dadkiinna dhumaaya Nin dhiig an lahayni dhaqaal ma yaqaane Cabiid ninna maahin caqlaanse qabnaahe War yaa carradooda cisuugu dhimaaya? Gadashi nin waagu gu’yaal kaberyaayey Asaan wax gareynin lug kaa go’day waaye. Faraasatadayda sidaan u filaayo Haddeysan fariisan fahmaa u dillaacday Quluubta somaali allow u qabooji Qaneeciyo diinya quway u bukaane Kubkeeda somaali kariim ha adkeeyo Kaskaa ka maqnaaye iftiin ha ka kaaho. Lixaad ha lahaato libaas ha ka muuqdo Nin leego nacaahi lafdheer ha ka duulo. Mahdaa la filaayey muddaana dhammaatay xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Nahaab iyo tuugo naftiinna ka dhawra Ilaah naxariisya nimcaad ka rabtaane Wallaahi nin dhaartay warkiina an yeelin Wanaag uma yaale ka waanisa qaata Hanuunka billowday hilawga somaali Hurday ka kaceene allow aysan hoogin Yaraan iyo weynba yaqiin ha la yeesho Yaciishka somaali yamaan ha iftiimo ------00---------- (21) URUR Taariikhdu markay ahayd 1945 kii, markii dadweynaha soomaaliyeed badidiisu gashay xisbigii SYL, ayna habeen iyo dharaar samaynayeen isu imaad, iyo shirar is dabajoog ah iyagoo ka wada hadlaya culayska iyo dhibaatada isticmaarku ku hayo ayaa isticmaarkii u gegsan waayey dhaqdhaqaaqaas gobannimoddoonka ah, wuxuuna ku tallaabsaday inuu iska hor keeno ummadda somaaliyeed isagoo ku adeeganaya dad yar oo ku jira Xisbiga Markaas buu shaacirka ahi Xaaji maxamed allifay tixdan soo socota: Allaah yaa allah binadri minal cayni raxiimaa Tudaawii kulla maa bii min amraalii saqiimaa Amuurta noo asaasa somaali aaminkeeda Islaamku hays ogaado ilaah inuu abuuray Uruku waa intaase axwaal kaleeto maahan. Burhaanta buug ku taalla raggii billawga maagay Somaali baaliyowday budday ka soo baxsheene Allow birtii xijaabo balaayaduuga booti. Tawfiiq ilaah ka tuuga tixdaad waddiinna haaya Turaabta tiinna tuugya ninkii takoor ku haaya Tallaahi baad marteene tagey ha loo jawaabo. Jismaanya geyr islaam ah asaan jawaabisoobin Amaan ka jaaxidaynin wixii la soo jideeyo Jiraanna noo jeclaysto jawaaba joogistooda. Xusuudka xaalka diiday xabiibna loo filaayo Ninkii inuu xoroobo xamaal ahaan ka doortay Xayaatadaan go’ayne xiskiisu kaamil maahan. Khaddaaca khaa’inoobay khabaar ilaahey diiday Khannaas quraanku sheegay khaliif ninkii ka yeeshay Khawaastu meel ay joogto khasiisku yow imaanin Dayuus naftiisa deegey asii an diin lahayni Dareen dhacaaya ma oga dadaana loo qabaahe Ninkaan dagallamaynin danteenna nooga haaya Rasuulka kiinna raaca risaaladii rumeeya Rabiica loo siyaarto wax raaya reer ka dhiiba Raxiim ninaan ahaynna ra’iis ahaan ka dhawra Somaaliyey sarreeya salaaxa diinna haaya ka sooca soofka kiinna wixii ilaah na saaray Sidaas ninkii an yeelin saciiraduu gelaahe Shuyuukh haddii la waayey shubbaanta shawr billawday Shiraakadaan la yeeshay shidday ka soo mareene Ninkii shareecadaahi shaqaaqa yuusan keenin Dhulkeenna dhawr ku haaya islaam dhibkiisa dhaafa Nin dhawrsanaan dhulkiinna dhaqaal ahaan ku joogey Dheh meel foguu tagaahe dhiciisa haw dhawaana Curuurbta ciidda joogta asii na caana nuugtay Haddii ay caasiyowdo Cadkaan cun waa cayuube cashiiro way qabaane ciddoodi nooga geeya gefkii islaamka gaaray soomaali gawraceeda ninkii garkoo caddaaday garaad la’aan gaboobay ilaaheybaa gandoobay garowse looma haayo fataanka yaan la raacin fasaadu-ddiinna daaya fasiixa faan somaali ninkaan ku faaraxaynin fajiistaduu rabaahe faqiinna yuu fogeynin kariim allow na kaali kaskeenna nuur ka kaahi ninkii soomaali koodday inay koraan ka haaya karaamo waa qabaane ha koobin kuu yiraahdo quluubta tiinna qooya qabiilqabiilna dhaafa qiyaasa qoom is raacay qaneecaduu qabaahe nin qaaralow qudhaada maxaa qallooc ku gaaray lillaahi leego keentay soomaali liid u diidday quruunta laysu keenay lisaanul xaal u sheegta nin waaga laab madowse maxaa luggooya haysta maqaam ninkii la siiyey khiyaarna maag helaaya asii madiidin doortay macaadallaahi taase somaali meelomeelo muraadka leego maahan nasiib xumaa nin diiday soomaali nooligeeda nasiib xumaa naftiisa cabiid ninkii noqaaya snasiib xumaa somaali ninkii naxoo nacaaya wallaahi yaad marteene washiinsi waad nacdeene somaali waaxidowday walaal ninkii ka yeeshay maxaa inuu wareero wajaabadeed ku keenay hagaag haddii la yeeshay hawaa soomaali haysa haddey heleen bandiiro ninkii hanuuni diiday hadduu halaago haatan hawaari nooma haayo yaqaan xumaa yatiinka soomaali yeeli diidey yaqaan xumaa nin yaabay khiyaar haddii layeeshay yaqaan xumaa nin yoonkan addoonnimuu yuxaaya! Salaatullaahi rabbi calaa sayid muxamad Wallaahi wal asxaabii waman sacaa fillaahi Khusuusan calaa soomaali xxxxxxxxxxxxx ---00--- 22- AXYAA WADDANI. Qasiiddadan waxay curatay sanadku markuu ahaa 1945, wuxuu Xaajigu Digniin ka siinayaa Ummadda Soomaaliyeed in aysan dib uga dhicin Xilka ka saaran Xoreynta Dhulkooda. Wuxuu hogatusaaleynayaa in aan la hilmaamin oo laga foojignaado Tabaha Isticmaarka , Indho ka carraynta uu Ummadda kula dul wareegayo iyo kuwa uu u soo ijaartay, wuxuuna yiri: Axyaa wadanii Axyaa wadanii axyaa wadanii Axyaa wadanii yaa soomaaliyahey Axyaa waddanii. Sallallaahu Calaa Suubbanow Nabigii Wacalayhi salaam Zaciimu Ambiyaa Wakadaa Yusammaa Somalul Waddanii. Isu aammin noqdaay Abtirsiimo nacoy Ashahaadka qiroo Illaallaahu badshoo Ninkii Ooga kalaa Ixdar yaa waddanii. Burhaantaan la wadoo Buug Soomaali ku taal Nimankii badda’oo Billowgeeda lahaa Bud haddii ay galeen Balla yaa waddanii. Tawba yaa Rabbiyow Tubtu Ceebo tirow Tol Soomaali ahow Tii horaa tukcatee Tixdad haatan waddaan toosi yaa Waddanii. Jeyshka Leego ahow Jundigii ururow Jowhartii Rabbigey Jawaabtiisa maqloo Cadowgoodu jabow Jisman yaa Waddanii. Xaasid Leego xantoo Xumahooda wadaa Xor ahaan ma raboo Xiska waa ka dhintee Xaabo qaad ha noqdee xoora yaa Waddanii. Khaa’in Khayrka nacoo Khabaar Been ah wadoo Khaaska Leego duraa Khilaaf Uunka tusaa Khafiif baa ku jiree Khuduu yaa Waddanii. Deg Soomaaliyaheey Dawadii Muslimaay Dalka kiinna Nimaan Darbanaan ku degayn Dareenkiinna qaboo diida yaa waddanii. Raxiimkeenna allow Rabbigeenniiyow Run Soomaali ka yeel Ra’yigaan ay wadaan Ninkii aan rabsanayn reeba yaa waddanii. Sakaaraad Nin ogoo Su’aal loola fadhow u sujuud Rabbigaa Sayyi’aadka tiroo Samaan kuu beddelee Samcan yaa waddanii. Shiikha Shaaficigiyo Shanta Diin Muslinkaan Shafiicii Nabigaa Nin sheegtaa mahadshoo Shiddo looga koree Shaukrak yaa waddanii. Dhulka kiinna dhaqoo Nin dhumaa ka dhacshoo Dhugya Maan bixiyoo Dhammidiin is dhaxloo Dhogortiinna Madow dhawra yaa waddanii. Cumrigiis nin bogtoon Codya Maan garanoo adoo Ciidda lahaa Cadowgaa Naf ka doon Canaad baa kujiree Caqlan yaa waddanii. Gob Soomaaliyaheey Garaadkii ururow Gun ahaan ka baxoo Giddi Waaxid noqdoo Gibilkiinna Madow gooba yaa waddanii. Fekeraad badiyoo is Fackaalka nacoo Faqrigaad ku jirtaan Fidnaduu ka kacee Far Soomaali noqdoo Fahman yaa waddaniii. Qaaddirkey Rabbigey Qoodihii ku tegaa intii Qaara lahoo Qaneecaadka qabtaay Qun u joogsada oo qaada yaa waddanii. Kan kanaa ka tagoo Kas iyo Maan bixiyoo Karaamaysu qaboo Kalaamkeyga maqloo kacoo joogsada oo Kaaha yaa waddanii. Laabta yaad la’dihiin Lakab baad ku jirtaan Lihigiinna Dhulkaa Dad Ninkii lulluloon leegadiinna ahayn looma yaa waddanii. Midabkeenna Madow Mulkigiinna dhulkaa Makri baa ku jiree Haddaad mooggantihiin Mid Walaala noqdoo maqla yaa waddanii. Naf Soomaaliyaheey Nimankii nabbahow Nasab waysu naxoo Nactankii ma jiree Nooligiinna Madow nuura yaa waddanii. Wallaahaa la maroo Waaxid baa na ogaa War Soomaali u roon Wajigii an ahayn in wadood aragtaan wayxa yaa waddanii. Hanuun baa la heloo Hawaan haatan qabnaa Hantideenna Dhulkaa Rag kalaa ka hodmoo Annagaa hurudnee hohey yaa waddanii. Yaqaankaad la’dihiin Yamees baad ku jirtaan Yaryaweyn kulligiin Yed Soomaali ku taal Yarxam haysu gashoo yeela yaa waddanii. Sallaallaahu calaa Suubbanow Nabigii Wacalayhi salaam Zaciimul ambiyaa Wakadaa yusammaa Somalul wadanii ----0000--- 23- SOOMAALI LIBINTEY HELEEN: Munaasabadda gabaygan waxay ku timid booqashadii uu ku tegey Madaxweynihii hore Mudane C/Rashiid Cali Sharmaarke, degmada xarardheere, waqti aan badnayn mar laga joogey markii loo doortay inuu noqdo Madaxweyne. Xarardheere markaas ma uusan ahayn degmo, waxayna ahayd magaalo qaddiim ah oo soo jrtay muddo dheer, haddana waa loo aqoonsan waayey in ay noqoto degmo, waxa haddana jirtey in magaaladaasi ahayd halkii uu ku dhashay Mudane C/Rashiid Cali Sharmaaarke. Madaxweyne C/Rashiid iyo Xaaji maxamed ayaa kulan loo dhammaa isaga hor yimid, halkaas oo uu xaajigu uga xog-warramay tuuladii xarardheere, iyo waxyaabo la xiriiray guud ahaan siyaasadii dowladda ee uu markaas dhaliilayey, waxa uuna xaajigu u sheegay in calankii la suray aanuu wax diif ah haba yaraatee ka reebin, markaas ayuu xaajigu gabaygan tiriyey, wuxuuna yiri: Soomaali libintey heleen lawfar baabi’iye Luulkooda nimankii ka liqay waa ay lumiyeene Lihi bay ka doorteen inay xumo ka laylyaane Lixdankii horaa loo niqiyo laqaf habowgiiye Laab lagu hiloobiyo kalsamo loora ma ahayne Labadii walaal ahi colaad kalama leexdaane Lixlihii ajnebi loo sitaa la isku laayaaye Laan-dheernimaa lagu lumiyo kaama liiddaniye Lafa gaabte nimankii kal hore cadawi liicsheene Luxud bay galeen wiilashii xayle liid bidaye Lambar maqan kuwii lihi lahaa ladac ma dhaamaane Calankaa la suray qaybti waa luladya muuqaale Laatiinka waxaa loo rabaa laayac diiniyahe Haddaan layri noo bixin inaan leeqannaa rumahe Kasoo laabtay meeshaan lahaa lugaha gaarsiiye Lisaan kay kutahay uunku waa wada lahaadaaye Ninkii laysta keligiis aqoon laawe loo badiye Adigiyo lijnada waxan cabdow kugu lalloobbaynay Kabtey xaajo lowyaha dhigtoy beriga laacayso Kama keeno layligu biyaha labiyo dheeraade Laaskii an maaxani wiyeer liiggi noqon waaye Ninkii lihi leh liitaa baryaa wada ma laystaane Lumbaartuu abwaan qodo nin yari sooma laakumo e Inkastoo adduun lumay asey taladu luufluuftay Lafa dirirku yoomkaan aduu laasim kuu yahaye Lixaataa ku suran midan nin xumi libin ka keenayne Leegleegsi kaama ansaxo iyo labac bejiinaade Lakab oodan xaajadu bergey lama karaan joogto Lulmadiyo hurdada saaxibow liiddanaa hola e Kolba laba legdaysaye haddaad lahanka reebayso Shareecada la laayacay haddaad lug u kabee maanta Asaad lihiga soomaaliyeed liqe ka reebayso Laandheerya liicsane haddaad xukun u laabayso Lambarrada kaloo maqan haddaad laxaw ku doonayso Laab riin ku taah iyo haddaad libiqsi aar diiddo Libintii heshaye ciil haddii lura lagaa waayo Lixdaas oo lillaahiya haddaad liq isu soo siiso Liibaan rabbaa lehe waxaan kugu lammaanaynay Dad ninkii libaas qaata ee gacanta laalaadsha Ee lawriyaad soo noqdee luqa ku faanaaya Ee adiga liid kaa rabee libinta doonaaya Libaaxii adduunkaad u noqon laguma aadaane Lambar sare allaha kaa dhigoo laasum oo taliye Lafahaaga Naar iyo waqaan ceebi laakumine Laan kula go’daa waqeysan jirin labada meeloode Lujnadiyo ra’iiskuba dhammaan ha u ladnaadeene Xarardheere loo garay waqaan la isku reed marine Ilaahii lahaa laga baryaa libinya dheeraade Anigana lisaankaas waqaan laygu soo celine. ---000--- 24- A B W A A N. Midnimo jacaylka ayuu Xaajigu u boholyoobay, markii uu arkay Xisbigii S.Y.L. oo hanqarkii gumaystuhu kala qoqobay, kalana qaybiyey hal ahaantii Ummadda Soomaaliyeed Halganka ugu jirtey, Xisbigii S.Y.L. ayaa u kala jabay Labo Xisbi oo noqday S.Y.L. iyo S.D.Y. iyada oo uu u arkay in ay dhacdadaasi guul kaafisa u tahay Isticmaarka, guul darrana u tahay ummaddiisa ayuu Xaajigu aad iyo aad uga xumaaday, murugo ayey gelisay qalbigiisa, sidoo kalena Hoyaad iyo Harsiimadiina ka qaadday. Arrinta dhacday aad bay u foolxumayd, Welwel iyo Walaacna ku reebtay, markaa isaga oo Waayo-aragnimada qotada dheer xeeladihii uu ka dhaxlay taakulaysanaya , ayuu jeclaystay bal in uu wax ka yiraahdo Bushiga yimid. Rag dhuuni qaatayaal ah ayaa mudh soo yiri iyaga oo doonaya in ay danahooda gaar ahaaneed meel marsadaan maadaama loo guntaday in Gobonnimo la dhaliyo “Mabda’ hal ah iyo Ummad mid ah” ayaa la habboonayd Xaaji Maxamed, waxa kale oo uu dersay in xaalkiiba loo rogay ayaan darro ah Reer-reer iyo is eexsi. Caanka siduu ku ahaa xaajigu waligiisba, baraarujin, guubaabo iyo waanooyin ayuu gaarsiiyey dhegihii mudnaa, waxase la yiri “Waano Abuuris baa ka horreysey” dadka kii alle waaniyaa Weerta kaa maqla, waxa dhacday in aan Xaajiga warkiisii meesha laga qaadin, haseyeeshee wuu ka baxsanaa in aan Warkiisa oggol loo wada noqon doonin, balse waa ay la habboonayd, waajib saaranna la ahayd in uu Afka kala baxo Ra’yigiisa ula muuqday wax ku ool ninkii qaata iyo kii Wajiga ka dadbaba. Mdnimadii uu higsanayey ayaa waxay ula ekaatay Riyo Caad isku dahaaray, gobonnimada helitaankeedii baa shaki ka galay, ururinrii ummaddiisa ee uu heeganka u ahaan jirey baa waxay la noqotay “wax aan la huri Karin lana hanan Karin” sidii hore loo yiri Habaar kama horrayn. Dhaawicii gaaray himmaddiisii ayaa damqday, kolkaas buu sidii Aar gantaal qaba, gocoshadii darteed Gabaygan tiriyey, wuxuuna yiri: Gabaygani wuxuu ku aaddanaa munaasaba markii uu kala dillaacay xisbigii gobannimodoonka SYL una qaybsamay SYL iyo SDY, oo isticmaarku ku guulaystay inuu kala qaybiyo xooggii is haystay. Wuxuuna yisir: Indhaweydba waa taanan oran Alif hikaadeede Waa taan ayaamaha ka iil ururintiisiiye Waa taanan Awliyo u qaban igama daaqiiye Waa taan awaaraha nafluhu iga ilaalayne Waa tuu agoon iga ahaa oday la’aaneede Ammin dhexe alleylkaa hurdada iluhu diideene Goortaan naflaga eegay baa aawil ii yimide Amar dhacay adduunyada dhan buu wada ekeeyaaye Afyaqaanse waa inu hikaad ula dhabeeyaaye an iftiinsho kii xalay hurdada ararti ley muujey! Haddaan ahay aqoon iyo ninkii aragti loo yeelay Asaan ahay akhbaaraha nimaan dhegaha loo awdin Asaan ahay nin ururkii la waco la arrin weydiiyo Asaan ahay nin iil iyo su’aal labada eegaaya Isha adari ooddii berbera iridda goob weyna Ummadda u dhexaysiyo intii ehelu tawxiid ah Awlaadda soomaaliyeed waxan ogaysiiyey Aslaynkiyo furuucdaha haddii laga ugaaroobo Axkaamtii shareecada haddii xaqa la oodeeyo Edebtii islaamiga haddii la oggolaan diido Itixaadkii waajibay haddaan oofin kari weyno Isimkii shuraakaha hadduu ehel ka fiicnaado Ninba ina adeerkiyo hadduu odagi noolaysto Aqalkii u jifsaday hadduu laba albaabaysto Afkaa laga heshiiyee haddey uurka noqon weydo Anaaniyada eexdaa haddii laga ejoon waayo Xurnimaa iftiintee haddii ciidda lagu aaso Irdihii xukaamtaba haddii aragti loo doono Ani-ani haddey noqoto iyo hebel ka eex rooni Nin kastoo anoora leh haddii aramma loo yeelo Ilmaha iyo ikhyaartaba haddii aragti loo caayo Allaahu akbarey waa waxaan ila abbaarrayne Ajnabiga ilmaha keentay ee aqalka noo jiifa Anfac doonad maahine war bey ururinaayaane Akhbaar taam ah unadey rabaan inay la aadaane Ma istaahilaan bay rabaan inay adkeeyaane Annaguna haddaan ereyno waa inay ogaadaane Ilmayohow irdaha awdan lihi talo ma aabayne Aaryada la qaataad xurnimo ku intihayseene Istareexa neecawdu waa arag billowgiiye Igaar dhalasho iyo naag aroos aad u kala dheere Albaabbada wax naga taagan waa oday caddow gaale Eehooyinkii lagu dhigaw aano doon yahaye Haddaan ereygu bi'in godobti waa lama illaawaane Ikhtilaafka dhacay xaajadaan uunka kala geysey Rag ilaah yaqaan iyo haddaan odayo loo duubin Arrin toosiyaashii haddaan talada loo aadin Wootada inkaareed haddii keliya loo iilo Allaahu akbarey waa adduun aafo loo yahaye Axdi nimad wadaagteen haddii amarka loo dhiibo Arrin leysla leeyahay haddii aadba lugu doorto Hadduu iisho uunkaa arkaa luguna eedeeye Ilaah baa la raacshaa hadduu eexo kaa galo e Edeb xumadu waxay kaa dhigtaa odaya neeflaawe Haddiise lala aftamo dowlo waa mici abeesaade Aawada warkeygaa waxaan hadal ku soo ooday Asaan ugaga aalladay wixii ereya laystaana Ulya marale ood kore degee ariya geel raaca Arbiciin hadduu jiro caqliyo uma taqaanniine Afar suud iskaarbooyinkey orobbo siinaysey oogada ninkaan saarin waa lama aqoonaade Anna wow ekahay aadmigaan oda tilmaamaaye Mase ogi inaan ahay nimaan la arrin weydiine oodgooyo aadmigaa degaa ehelladeydaaye Abaar baaddiyood yaa ilmiyo agabi ii taale Ammaana alla meeshaan ka imid aadis baan ahaye. Haddaba waxaa muuqata in Xaajigu dhaliilay sifaalihii qaabdarrada badnaa ee ka kacay kala jabkii Xisbiga, waxayna la ahayd in haddii uu ku laabto noloshiisii Miyiga ay waxa dhan kala door wacnayd tii reer magaalka, Laakiinse iyada oo uu isticmaarku joogey Miyi iyo Magaaloba haddana sida uu u saameeyey tan Xamar ayuu indhaha siin waayey. Sidaas darteed marka uu leeyahay “ammaana alla” waxa laga dhedhensan karaa sida uu uga xumaaday kala dhantaalka ay ku rideen Midnimada iyo halganka ujeeddadiisu ahayd ul iyo diirkeed. ---00--- 25- HABAR WACASHO. Sanadku markuu ahaa 1968 kii, ayaa waxaa dhacday in lacagihii si fool xun loogu shaqaystay oo dano gaar ahaaneed lugu fushaday, dawladdii soomaaliyeeedna adduunkoo dhan looga aqooday “Dawladdii Baryada”. “Qabrigii mucaawinada” iwm, sababihii dhaliyey hoos u dhacaana waxaa ka mid ahaa iyadoo kuraastii baarlamanka lugu soogelijirey ku qiimo noqdeen shilin uu nin gacanta ku haystey waxana baarlamaankii uu la mid noqday Naag, halkii uu kayiri nin tixyahan ahi Nagaha ma guursado ninkii waayada guunyada e, mana geyo sidoodana kolkuu gacan marraadaahe” waxan marnaba la qiimayn jirin mudanaha wuxuu galo iyo wuxuu gudo, ruux kasta markii laga reebo indheergaratadii sharafta lahayd mooyee, intoodii kale waxayku hammiyi jireen “iyadaa ku laylisee lacag la’aaney ba” iyo wax kasta oo kale ee taa la hal maala, warkii oo kooban xaalkii wuxuu noqday: “Lacag ma haysaa …. aan kuu woodee”. Mar un buu xaajigu talantaalli u soo mariyey tixdan habar wacasho, waxa uuna jeclaa inuu uga hoga tusaaleeyo ummaddan wada indho beeshay ee diin iyo mabda’ii la noqday wax ay maaliyaddu ka sarrayso, wuxuuna yiri: Waxay ahayd munaasabadda tixdani 1968 kii, markii lacagtii la waayey, looguna isticmaalay in lugu fushado dano gaar ahaaneed, dowladdiina loogu magic baxshey dowladdii baryaha, kuraastii baarlamaankuna noqotay in lugu iibsado shilin oo aan loo eegeynin ninku wuxuu galo iyo wuxuu gooyo toona, ee xaajadu noqotay lavag ma haysataa aan sawtka ku siiyee, markaas ayuu yiri xaaji maxamed axmed liibaan ama tiriyey tixdan habar wacad (war yaa laacii iftiimay waa lumee laxwinaaya), wuxuuna yiri: Ilaahii wax lahaayoo lihigiisu yareyn oo baryo laysku jeclaado Lubbigii ku ahaayoon Labeeyaa jirinow. Ilaahii nin ladneeyey nin kaloo an ka liidanna laan ka raarac ka yeelay Sida loo kala laalayna cilmigeeda lahaayoon la ogaa karinow. Liciif weeye addoonku oo lihiintiisu ma buurna nin lillaahi istaagay oo ludfigaaga rumeeyey waddo uusan ka leexan adigaa u lammaan ah waxna laasin gareeyee lamcadeyda hagaaji, lixdankii sanadii Lixda sac bisha luulyo calankii lambarraa ee cadowgii ka lugeeyey Waa inoo lalmadaaye lahankii nama deynin lixsanoo lafa diir ah iyo labadii la xiriirtay laxooxduu dhulku yeeshay la waa oo lama haayo Sifgahey ku lumeenna la og oo lama mooga. Waxba yaanan laqbayne lacaf meesha ma yaalloo looma laaban karaayo. Waxan taa ku lammaanshay loox furqaani ku taallo iyo lun waddoon laga leexan oo shacabkaa lugu laylyo wixii uusan lahaynna nin liqaahi shallaayo Dadka looma laqbaynin lujnaddii barlamaankuna kolba layskama dayne Way la laabanyihiin. Waxan taa ku lammaanshey leeqannoo la ahaa haddaan layri dillaacin Sharci waa lumay kaasi, lallamooyinya qaylo iyo looto dagaal ah Kanna laac kanna liici, lur dhan baa naga gaaray. Lujnaddaan is jeclaanna Laf jabnayd uma baanaan. Waxan taa ku lammaanshey nin hadduu lixdan gaaro oo labadiisa go’ qaato Lo’ya geela lisaayo inkastuu war liciinliyo lafa reebka yaqaanno London buig laga keenay haddii uusan lahaynoo gacantaa ku lalmayn Kuu yiraa lama yeelo. Waxan taa ku lammaanshey nimaan luuqada gaalo lawryaat ku ahayn Lebbiskii orobbaynna hadba laan isku taagin liiddanaa la yiraahoo Lafti looma maleeyo lisaankuu ku hadlaayana laxaw looma dhegeysto. Waxan taa ku lammaanshey oon hadalkeyga ku laayey ninkii laab u dhegeystana Lafta dhuuxa ka keeni: War yaa waan lulannaaye lugta raar u jaraaya waryaa laacii iftiimay Waa lumee laxwinaaya waryaa meelaha liita naga layli baxaaya Waryaa low jirriqoobay lahankiisa yaqaanna waryaa laysma nebcayne Lahan baasa abuurka liciinkaan wax aqoonnin oo lifiyaa ah fogeeya. Waryaan leedda ciyaarka lix jirkaa barlamaanka lakawgaa an u laabin Waryaan leebkiyo liifka libin reer ka dhexeysa nimaan laysla ogaannin Laqma hoo’a ku siinnin waryaa laata cusaahoo lala soo lutinaayo iyo Lunta hoos u dalooshiyo lulullaamaga garaaya? ---00— 26- D I G N I I N. Waqtigii la qaatay Daakhiliyaddii ayey iddaaraddii saree ee xisbigii SYL dhexdooda ka doorteen Guddi dhawr ah ee fiiriya Madaxdii Talyaaniga ee markaa xukunka haystey iyo in ay il dheer ku eegaan guddiyadii xisbiga ee degmooyinka iyo gobollada. Kaddib markii la fgaafiyey idaacaad been ah ee kayimid dhinaca gumeystahas ujeeddadiisuna ahayd in shaki lagu kala abuuro guddiga iyo shicibka buu shaacirka waddaniga ah xaaji maxamed axmed liibaan baraarujin u tebiyey dadkiisa. ujeeddada tixdan uu ka lahaa waxay ahayd in uu soofeeyo garaadka saawirka noqday ee ummaddiisa. waxa abwaan hore u yiri: “Nin lugu seexdow ha seexan” sidoo kale waxa uu xaajigu digniin siinayaa idaaradda sare ee xisbiga. waxa uu doonayaa in ay ka digtoonaadaan kana dhawrsadaan ku takri falidda arrimaha loo doortay amaba xilkooda ay deegta u saarteen, wuxuuna yiri: Markii ay xukunka waddanka qabteen madax soomaali ah ayaa dad madaxdaas ka mid ihi shacabkii dhexdiisa ku beeren qabiilnimo, xigtannimo iyo is afgarawaa, iyadoo dadnta y ka lahaayeen ahayd in ay ku gaaraan darajo, markaas bay dhaqdhaqaaqday shucuutrtii waddaninnimo ee xaaji maxamed axmed liibaan, wuxuuna u naadiyey shacabka soomaaliyeed inaysan qaadin jidka foosha xun ee loo naadinayo, wuxuuna uga digay fitno iyo iskahor imaad, kuwaas oo yimada markii ay faafto qurunka iyo qabiilnimadu, wuxuuna u tiriyey tixdan: Allahumma salli wasallim calaa xabiibi muxammad calayhi salaam Axdi baad marteen arrin baan lahayne maxaad aawisheenoo middeennii ahayn? Ballan baan lahaynoo billaahaad marteene miyaa been dudaalka bayaankii ahaa? Toltol waan niqiin oo tanaan doorannee miyaa taabic gaalo islaam tiiriyaa? Jawaab waa hesheen oo Bandiiraa jirtee ma rag jeenan waayoo naftii jiidataa? Xumaa hoo xor qaado nin loo xoojiyoo raggii xaasidaayey xamaanta u sidaa Khaliif gaalo raacay khiyaanuu wadaaye miyaa khaaddim gaalo islaam khaarijaa Digniin waa qabnaa e nimey duufsadeeni miyuu daawadeenna dib u soo noqdaa? Rijaaley bal eega ninkii raacay gaalo islaamkiina riicay rumee iillanaa? Somaaloo ururtay nimaan saacideyn hadduu soor u leexday tubtii seegganaa Shan beraa ka laaban shallay boohineede ninkii sheex gartaahi sharbeed yuu jeclaan Dharaartii lib joogta ninkii dhawra waayey carruurtuu dhalaayo bal yaa loo dhisaa? Cabiid gaal ahaw iyo cadaabtii middeebaa carfoon oo naftiinnu dadow caashaqdaa? Gef weynaa nin gaalo inay guul helaan ilaah ugu galliimay guntiinuu baryaa Fataankii somaali far soo dheer ahaa haddey foogta gaarto maxaa loo filaa? Qalloocnaa nin gaalo bartiita u qoraa qabiilkaa ka roon iyo qoloon sheegannee Kufaartii ilaahey kitaabkii ku sheegay ninkaa haatan koobin xumaan keeni mee? Lib baad haysataane nin laacaaya gaalo rabbaa liiday kaase maloo laab hugmaa? Muraadkii dhammaayoo muddaan qaadannee maciin gaala raacay allee maan yaraa! Nacfi eebbahey baa nin nool siin karee maxaad gaal nijaasa Naftuu raaciseen? Waxaa waanadey ah war ninkii maqlaayow hadduu Waa’ iftiimo miyaa Waab ceshaa? Hanti eebbahey baa hayee haybiyee miyey gaal u hiilli hoyaatiin noqee? Yaxaaskii ha qaado nin gaalo u yixdee war maad yeeli mayno yiraahdoo tiraan? ----000---- (27) URUGOODAYEY! Taariikhdu markay ahayd 1949 kii waxaa dheeraaday dagaalkii lugula jirey isticmaarka islamarkaasna waxaa sii batay dhibaatadii isticmaarku ku hakinayey geesiyaalka xirnimada higsanayey wuxuuna isticmaarku billaabay inuu khaddaaco abuuro tuhmana ku kala dhaliyo hoggaamiyeyaasha dhexdooda markaas buu is celin waayey shaacirka waddaniga ah allaha u naxariistee, wuxuuna ugu yeeray dadka somaaliyeed ee halganka ugu jira gobannimodoonka ee naftooda iyo malkoodaba u huray inay soo jeedaan iskuna duubnaadaan si ay uga guulaystaan cadowgooda wuxuuna tiriyey tixdaan oo layiraa Ururgo: Yaa is aaminoo islaamna aheey yaa aala soomalaad ahey waa tii ikhwaan aad loo noqdee qoomkii ururay yaa ahey aymaanta waa tii lays marshee yaa eex wadoo inkaaraneey urugoodayey ma anaaniyaa ajashii horteed lagu oomayaa urugoodayey caqli gaabninaa oba gaalba waa kala aallatee urugoodayey il madoobinaa ilmaheenni waa la addoonsadee urugoodayey wax nimaaa ogeyn arrinkiisa see lagu aakibaa urugoodayey ma nin eex wataa isticmaarku noo-gu uleexayaa sallaallaahuyey nabi suubbanoo nin salaad tukaa-ba salaamayow wabillaahi waa asaxaabihii wa ibtaaca diin-ka ilaahayow wakadaa ikhwaanka ururayow isim yeeshay leego islaamiyow ---------00----------- 28- A X D I . Madaxdii soomaaliyeed ee xukunka qabatay kaddib markii gobannimada la hantiyey. ayaa mudanayaal isku sheeggii majaraha u qabteen xukunka, ay qabyaalad baas iyo is afgaran waa ka dhex abuureen,. falsafadda mudanayaashaasi kama aysan duwanayn tii booraanta ku hoysay afrikay huruddoy. Madax ku sheeggaasi waxay hir geliyeen shaarkiina ka fiiqeen fikraddii lagu hoogey ee ahayd “qaybi oo xukun” markaa ayuu shucuurtiisa oo karaar dhaaftay darted xaajigu maanso ka tiriyey jidka foosha xun ee loo janjeershey diiradda halganka soomaalida iyo abbaartii gobonnimada. isagoo haddaba u arkayey in ay fitno iyo iska hor imaad dhalinayaan siina tarmi doonaan haddiiba ay faafto qabyaaladdu ayuu xaajigu mariyey tixdan, wuxuuna yiri: Yaa allaahu allaah yaa allaahu Rabbii yaa allaahu xasbii ayid Dawlatanaa. rag ilaahey yaqaan lana aamminayow axdigii ad marteen ma anaaniyadaa? arrin daakhiliyaa kol haddaad aragteen ul ku taagsashadii ma xaq iilasha baa? arligeenna dhulkaan ajnaboon ka dhammaan odayaala nacoow ma ogaal li’ibaa? orobbaan iyo aasiya ooga ka laac istiqlaalka hortiis ma aqoon darribaa? cadawgii la eryoo weli oodda la yaal ikhtilaafka socdaa ma inkaar na helaa? innagoon addin xoogliyo aalad lahayn ulo booca ku duul ma naftaa ahlig baa? xurnimaa oloshee amarkii beddelaa ma nin eexa ku haystiyo tuug ajnabaa? somaloo idilkeed UNO buug kula taal isticmaar u noqdow ma ishaada rid baa? ubixii mirihii aag afkaa ku hayaa inqilaabka wadee ma ayaan darribaa? ssimkii ifayoo cadawgii ka ordaa agmar nooga dhacee ma adkaysan karnaa? raggii gaal u ordee anfac doonad ahaa oraahdaan u niqiin ha kaa aarto miyaa? walaalkaa arinuug afkii aad ku tiraa adigaw ambadee nabsi iishay miyaa? istarliin rag sitaa arligeenna degoo talo asana watee mala aammusayaa? ummaddii ururtoo intibaahu galaa kala aammin baxdee ma isaa’a yarbaa? abyaaddii an tixee irid leego ku taal taladii la unkaa ma wax lay ag marshaa? axyaa waa aragteen sidey noo anfacdee itixaad nin rabaa ma af uu beddelaa? nin ilaahey yaqaan misna xaalka ogow hadalkaan allifaa ma ka aammusid baa? ----0000--- YAXOOB Habeenkii 1dii Luulyo 1960kii ayaa shucuurtii xaaji muxamed ee waqtiga dheer, sugeysey gobannimada is celin weysey daqiiqadihii ka horreyey kor yeelidda calanka, markaas bay burqatey tixdii ay laabtiisu la hingoonaysey isaga oo ilaahey ugu xamdinaya amarka uu ku galladaystay ummadda soomaaliyeed, calankana ugu ducaynaya iyada oo ay gobonnimo gaareen laba qaybood o ka mid ah shantii qaybood ee soomaaliyeed ee isticmaarku hasytey, islamarkaasna dadka ugu bishaareynaya dhalashada cadceedda xornimada iyo muuqaalka waqtiga cusub ee u muuqday ummadda soomaaliyeed, wuxuuna tiriyey tixdan: (Waxan u aragnaa inuu calanka kadambeeyey gabaygani). Yaabayey soomaaliyeey dadku waa kan yaacayee hadalkii yaqiin ahoo aan la yeelin baan arkaa! Ajnaboo ugaarashaa amxaaroon ammaan lahayn itaalkoo an noo adkaan af anaaniyaan arkaa! Billaddii esway eloo bayaxawga noo ahayd haddey dowlad soo baxsheen in la beeniyaan arkaa! Toltol waan ka soo tagnoo xurnimaan tabteed haynee ninkii tiisa waayay oo ul la tooxan baan arkaa! Jamhuur dowlad noo ah baan barlamaanka joojinee jil ekaysi baan rabnee naf jeclaysi baan arkaa! Xayawaanka xoolahaa xurmadeenna muujiyee dad ninkii ku xoogsadoo iska xooray baan arkaa! Khilaafkii soomaaliyeed kharribaadda noo lahaa raggaan khaas u doorannoo is khiyaamay baan arkaa Dahabkii la daah rogyoo xurnimaan ku doonannee nimankii u duubtayoo kala diiqay baan arkaa! Rijaashii soomaaliyoon ra’yi qayb u doorannee, haddey raaxadii arkeen run illoobay baan arkaa! Salaadiin soomaaliyeed wax dhan baan saraadinnee calankii samaawigoo nala siiyey baan arkaa! Shubbaantii soomaaliyeed shafka dowladdey hayeen Shujaaciyo shaacirkii meel ku sheegin baan arkaa! Dharaartii lib baan helnoo cadowgii dhaqaajinnee in dhulkeenna dhawristiis luga dhaartay baan arkaa! Carradaan soomaaliyeed wax dhan baa cinaad hayee calankii bakaal cadoo callaqaadayaan arkaa! Gob ahaan somaaliyeed nimankii u soo gubtoo garbahaartiyoo ku taal is gulaalayaan arkaa! Farxaddii somaaliyeed fahmadeedu daad ahayd raggii fool horaad noqdoo far ku taag leh baan arkaa! Quruuntaan ka qayb galnoo quwa diini baan qabnee in qabiil qabiiladii qumi diidday baan arkaa! Kufaartii haddey kaceen kaligeenna baan nahee kasiwaaga diinigoon la kahaynin baan arkaa! Lisaankii xur buu noqdoo cadowgii ka leexannee nin walaalki liidayoo lahan ciil qabaan arkaa! Mahad baa inoo egoo macdan dowladaan helnee rag muraayaddii jabtoo madmadow leh baan arkaa! Noloshii somaaliyeed haddey naadadeed maqleen nuguskii amxaaradoo naxnaxaaya baan arkaa Wacadkii somaaliyeed is walaashi noo ahaa Wax wadaajiyaashiyoo kala weecday baan arkaa! Hantidii rabbaa hayoo inta haybinnaan helnee shalay gaal u hiilliyaal naga hooshayaan arkaa! Yarya weynba waa yaqiin arrin baa yaddii gashii ninkaan loogu yeerin oo col la yuuraraan arkaa! Yarya weynba dowladdii isla yeelashaan rabnee yedda kii la gaaray oo ku yaxoobsadaan arkaa ---00--- 30- H A N T I W A D A A G G A . Markii lugu dhawaaqay hantiwadaagga cilmiga ku qotoma 1972 kii, ayey ku timid munaasabbadda tixdan, haddaba isagoo tixraacdaya aqoontiisa waayo aragnimo ee uu u leeyahay dhaqanka iyo hiddaha dhulkiisa iyo dadkiisaba, ayuu xaajigu garwaaqsaday in aanuu hantiwadaaggu ka qoto fogeyn waxna u dhimeyn nolosheenna soomaaliyeed , falsafadda hantiwadaagguse ay uun tahay mid cilmiyeysan. Wuxuu sidaas awgeed uu jeedinayaa warxumo tashiilaha , afmiishaarrada, daneystayaasha iyo kuwa la halmaala in sida xun ee ay uguatarjumayaan ku caabbiyo. babda’aan isagoon arkaya in uu yahay hab nololeed mid ku habboon ummadda soomaaliyeedna horumar degdeg ah iyo heer isku fillaansho gaarsiinaya haddii si wanaagsan loogu dhaqmo, ayuu xaajigu si raynrayn leh ugu maansooday tixdan Hantiwadaag, wuxuuna yiri: Haaraanka laykuma jecliyo hoo i sii badane hilow malahan meeshii darfaha lagugu haystaaye hibo aan ilaahey kusiin hara ma doogayne hoo iyo isii hagar la’aan lama helaa taase hafrigaba horteen laguma maqal taniya haabiile inkastuu hanuun qabo wuxuu hebel i sii yeelo hodonnimo inay kuu dhaxlaan horayba loo waaye halqabsiguba maahayn baryaa lugu hodmaayaahe lagamana hirqado waxan ilaah gacanti kuu hayne shir habiiqay laylkii haddii lugu habeenoobo hinfiraarki dheelmaday kolkay horimmo xoogawdo hunda socota goortuu mugdigu laba hareereeyo haasaawahaa lagu daraa yaa nahoy kara e bukhayl hoolif hoyskuu fadhiyo maba haweystaane hayalnima kastuu qabo ninkaan heli kareyn siinta haab-haabad waa hagar la’aan kuma hakootaane wax habeen bar lugu dheelmadaa haaye-bixiyaahe hurdadaa wax laga toosiyaa lagu heshiigiiye halhaleel wax lagu haybiyaa hebel ma joogaaye haakaale yaa laga sin-maa maqalka haahdaahe laga hele wixii laga hamaa magacsan loo haaye hanti iyo xoogba kama maarmi karo talo nin haayaaye qarannimo hannaan ma leh hadddaan hub iyo maal oole shacab kuma hanuunsamo waddaan laga heleyn soore kamana haybad qaataan ninkaan ka hilba roonayne haddaan calanka loo wada halgamin waa habheeb cadow e hito nimaad lahaydeen asii shalay la haahuurshey adoo habataclaa dagantiduu hilin bannaan eego hayay ciidan kama saari karo good hul kuu galaye horma ariba hubuqdey heshay ku hirdamootaaye yaan malaha tacab aan hir dhicin lagu hariifoone kolka hore sidii loo hantiyo wadajir noo haaya halhal hawli kuma meel martee wax isla hayn yeesha anaa hebela anigaa hormari kali wax aan haysto horaa lagu lumee yaan waddada laga tilmaan haadin hinji laysla qaadaa ma dhibo qoom hanuunsamaye haye been ah hagarrowgu yuu hees na maqashiine hudunburuhu maanaa hir u leh yuu na haraseynin hiyigabase kay kaga jirtow shalay nin maa haayey oo haatan yaa lugu hubaa hibo in loo siiyey oo yaa hantiya dawladnimo shacabku haaneedsho ee sida hal gaafo ah waddada lugu hoggaamaayo ee gelinba labadiisa hoos galabba wiil hooyo hudheellada warkaa lala fadhiyo doqonta hoofkeeda haasaawe beenlaha shacbiga lugu habaajaayo hantiwadagga yaan naloo dhacsiin belo na soo haysa halbowliyo wadnaha yey xurnimo heer la tumataaye waa hadimmo qoomkaan hal noqon loo hawoo karo e waa haybad ciil nimuu hayaa ku hambalyoodaahe waa hilib aan laga maarmi karin haantadaan garane waa hawl aan loo dhiibi karin doqon habdoolaahe waa caafimaad oo la helay cudurna haadaaye waa dunida haawee la mida waxan la haybeyne waa hayso waligaa haddaan hooge kaa bi’ine halnase niman ka garan ee horkaca muran ku haybaaya ee wuxuusan hayn karin masayr ugu halaaqaaya hubaadkuu is yiri yaa naflaha kaa horrayn kara e hanki waaye ceebaalku waw hanato boogeede laantii hawada kaa gashee celi lahayd haanta hakad iyo qallooc u hormaraad uga hakootaaye ruuxii habowsani hadduu hore u weynaado hilin toosan u laaban karo sida hannaankaahe arday macallin baas u hor maree luquf ku haad-haaday halkuu dhigay ka soo noqoshadiis looma haal helo e hilibkii adeegsimo ku baxay horukicii diidye hoos-kale-harsade howl ka tali waa la heer culuse hanti yeelo yaan lugu kareyn hoo u noolaha e hawl wada qabsigu waa adduun hadimmadiisiiye haddii aan halyey ina siyaad nugu hoggaamaynin oon tawraddii noo hirgelin lama hagaageene ogaabey hudheelkii jubbaad lama haweysteene cadowgii hortii gubay ilmada lama hagoogteene hafri dunida lama haybiyeen haybadduu yahaye hilow gacalo uma soo degeen haybka aadmiguye ilmo waalidkoodii wed helay ama habaas yaalla hoyashada dhaqaalkiyo tacliin ama hinnaankooda nin lafoole heelkiisa tegey waa hanuunsamiye hal saliingo qiimadi ninkuu hilibki dhiig yeesho hilow aragtidoodii ilmada haysan kari waaye hadba haddii mashaariic hufani nala hor taagaayo harfaheenna waxa loogu wacay waa hoggaan baride hoyskaan ka nimid waa inaan hubanti geynaaye waxba hadalku yuu ila hungane waxan ku sii hooyey gobannimo nin haystaahi waa hogol daruureede jiilaal hawaariyo nin jira waxa haaya moogge had-had luguma noolaan kariyo hooge taladiise inta weli hanuunsane waddada nugu hoggaamaayo ee tawraddii nugu horkici kala horrayn diidka afrikaa heshiisaye intii faraqa lays haysto soomaaliyeey hagar la’aan tacab ku hawshooda ----000---- 31- K A C A A N . Kaddib kacaankii 21 Oktoobar 1969 kii, ayuu xaajigu arkay inuu la curtay nabadgelyo, sinnaan iyo caddaalad, dadkii colaaddu ka dhexeysey, dhiiggana iska daadin jirey aya Ceel iyo Carshinba wada degey. Haddaba isagoo jeclaystay habka iyo hannaanka waaga cucub la soo galay iyo sida jaallannimada ah ee la dhaqan geliyey ayuu xaajigu u bogay, wuxuuna yiri: Lagu diirsay tawraddu haddey cadow afduubeene lana daaqyey meel aan la degin dirir la’aanteede waa laysku keen dirahayoo daba-dabaa tiile xumo uma dadaaleen haddaan huriye duugnayne dalka lugu walaal noqoy beryaha cab iyo daaqiiye nin waliba ninkuu dil is lahaa gacal ku daymooye dib u noqod ilaahey ka megen iyo is dooxiiye baarlamaan dullaysani berguu qabaliyuu duubtay boqortooyo noo daran raggii inaga duuflaalshey dalka xooggu doog uma le'daan feeruhuu darane duubigu ha raagiyo raggii gooni loo dumaye damacii ku jirey reer galbeed dagantidiis waaye meeshay ka dacal dhiibayeen xire dadkeediiye dabkey qaaqamaayeen ma birin labo diraacoode danba xeeladdey nala rabeen laga digniin qaadye dabinkii ay qooleen ilaah lama u sii deyne dar allaahi baa adag xumaan duul kastoo wada e docda yawmul badar maalintii nabiga loo duulay isagiyo dadkiisii berguu cadowgu deegamay waxa diiday gaalada ilaah qoomuu soo diraye dabayluhu ku kace xukun alloo daahan baa wadaye baqe dide allaylehe kuwii ugu da’ roonaaye idinkuna haddaadnaan damqane dacalku laalaado aan daa’inkii naga ogaa idin dareensiinin danta yurubku waxay doonayeen inay na duugaane haddaan daganno say nala damceen waa naloo digaye dar allaahiyoo inan xurnimo lagu dekeynayne dusha yaan xamaal wedi lahayn dirir la’aantiise dulli baa na saarnaa lahaa lamana diideene wax dellegan daanyuuska baan libini deeqayne oo inay na daaddeyn hayeen qaba dullaashiiye daaf baa indhaha looga riday labada daymaahe caqligaa dabool laga gelshee nalama doodeena waxan hadalku yuu ila durkine yare ku soo duubay oon idinka soo maray dalkii idin dareensiiyey oo maxamed doorane siyaad dulucda gaarsiiyey ee gacalo dirirkiyo lafaha aniga dowgey ah aan dood kaleetiyo ku jirin xumo la daahaayo ee daa’inkii iga hadliyey daahir ugu muuqda waligey war baan diri jiree waan la daalacane dhegahaw daboolaa raggii loogu daw galaye haddaad idinku diiddiinna waa dan iyo yeelkiine dadweynuhu wuxuu qabo ogaal duxa ha loo yeesho dan ku gaarid yey noqon waxaan laga naxayn duugga yaan duul ku aaminay sidii cadowga loo dooxin yaan dood xun geeyaha warkiis shacabka loo duulin dawo malehe yuu been dufeed diradiraa keenin xaq la duudsi maayee rag yuu labo dibluu xoorin ilaah baa na deeqoo wixii dano an moogayne qayraan haddaan duubannoo qobi la daanyoodo mayd duugna kulay tahay haddii duma la soo waayo haddaan miraha duurkaa sidii dabata noolaanno war halaga digniin qabo ajnebi gacanta loo doogto. -----000----- (32) TAWRADDA. Shaacirku wuxuu tixdaan tiriyey kaddib markii uu dhashay kacaankii 21kii oktoobar ayna soo saareen labad gole baaq is daba joog ah oo sheegaya in aan dib loo arkeyn xumaantii, eexdii, qabiil-qabiilkii, iyo qof jeclaysigii, markaas isagoo xaaji maxamed axmed liibaan weliba tilmaamay qodobbadiii ugu waaweynaa ee kharribaadda keenay iyo in la guulasytey haddaan kuwaan dib loo arkayn, wuxuu yiri: Haddaan tawradda eegoon ilaahey ka cabsaayo, asaboob an ku aallinna aanan ooga salaaxin walax aanan ogaynna aanan been ku abuuran, lix hal oo afdhalaal iyo abjin uunka ku laayey, ibtilooyin ahaayoo, awelkii ina haystay, arrintooda billowga afkii ay ku hadleen haddey tooda ahaato arwaaxaa na dhammaysay oobbigii la dhigaayey arrin laylkii dhammaaday ninna loo il baxaayey nin kaloon wax ogaynna belo loogu abuuray qallinkaa afmadowna nimaan aanada geysan adduun looga dhacaayey wixii aan run ahayn dadka yaan la ciqaabin, haddey taasi ahaato arwaaxaa na dhammaysay, Iskuulaadka tacliinta imtixaanka la qaaday hadduu joogay ayaamo lambarkii afaraad ninkii aad u ogayd aqbal weeye middaadu xaashi loogu iftiinshey yunifersitadiina waxba ay ku agtiillay eexdi waa laga aallay haddii taasi ahaato arwaaxaa na dhammaysay, Isbitaalka la jiifo ummaddii ku idlaatay adduunkii la wadaajona anfac buuran la siiyey nimaan daawada iibsanna cirbad uusan arkayn ummadii awal haysay obo gaalo ma dhaamin rag aqoon alla siiyow ambiidkuu naxariista, hadduu maanta adeego arwaaxaa na dhammeeyey Askartii usha haysey nin garaaddo ammaan leh oogadiisa la saaray nin la ayni ahaana la ihaano darraabo utuntaad ku adkaysay ninba suu ku adeegtaa arjigiisu noqaa haddey taasi ahatana arwaaxaa na dhammaysay, Islaamkii sharicigii ee ruux igan gooya naftii loo ajalaayey ninkii maal utun qaadana gacan loo urguxaayey ilaahii dadka kiisa XXXX sidii uu ku aqoolay wax dhaamuu arki maynee aayaddii ha la raaco haddey taasi ahaatana arwaaxaa na dhammaysay. Adduunkii lacageed ee ardi dheer laga keenay amase ay arladeenna istiqlaal dabadiisa badi looga aruurshey jumladaa idilkeeduna malaayiin ay ahaatay meelay aaday an mooyee amaah doon iyo tuugmana arladii ku ekaynay beeni waa ilmo jaane indhahayga ma saarin afka saan ka maqlaayase midda haatan aruursan eegow loo noqon maayo haddey taasi ahaato arwaaxaa na dhamaysay. Ereygii u dambeeyeen tiradii ku afduubay wixii aanan idlayn iyo waxan uurka ku haayaba hadduu aawil maleeyo wax yaqaan arki doone bal halayga ajiibo istiqlaalaka la qaatay arrin gaal ma ahayn ilaahey amarkiis iyo il duufbay ku ahaatay haddii ay il baxeenna iyo awoodda arkeen inan dowlad ahaanno utun bay ka qabaane aanadii ka maqnaydna orobbaan ma illoobo, ummaddii hor dhuntaahi istiqaamo mayeelo nimuu waalid inkaaray awooddiis ma adeegto nin arwaax lugu doortay ismulaahi ku dhaartay loona aaminay ruuxa ildaraan iyo baahi shacabkoo wada oomanoo ilmadii ka da’ayso abxadiisa fogeystoo arrinkii lala yeeshay iglan daar ka samaystay waa abeeso xambaaro aabbe noo noqon maayo oogadaa na caddaatay ilmo maahin carruur ah iyagaa ifkaa waaga wuxu uunku arkaayo allaylkii la fogaaday aan aqoontoodu dhammayn idinkaana naftiinna arrinkiinna daboolan ukun daahan la moodo afku meel uu u jeedo la aqoon kari waayey abris duuganeyaasha amas qaaqamahaa oo il baa goobad hayaa, inaadnaan ahalaysan shardi oo la ogaado ubax fiiddi ku taali intuu aaran ka gaaree miro looga arkaayo abwaankii wax yaqaani hadduu eed kala yaabo waa ammaan oran maayo waxasaan ku idleeyoo hadalkeyga ku ooday idinkaanya adoogu kolba ways ogtihiine arrin wuxuu ku dhammaadoo noo iftiimi kartaan. -----000---- (33) AMAKAAG. Shaacirka xaaji maxamed axmed liibaan wuxuu tiriyey tixdan intii uu kacaanku jirey isagoo u gar naqaya ama kala caddeynaya farqiga u dhexeeya tawradda iyo xukuumaddii ka horraysey tixdan oo aad u ballaaran wuxuu u qaybiyey dadka soomaaliyeed saddex nooc, shacab, maamul, iyo madaxweynaha, wuxuna yiri: Iaydoo amakaag iyo afdhalaal na ekeeyey iftiinkii la malaystana mugdi aasani duugay isimkii magacii iyo ooga muuqadka maahee macnihii laga oomay nin aqoon alla siiyey iyo abwaankii wax garaayey hadduu aawil maleeyo isticmaarki na haayoo istiqlaalba la qaadan nin ogoo wax arkaaya arrin suu ku dhammaaday uwaaddiisa an haynin indhuhuu ku dammooday ilmadii ka da'ayso ilaahaan wax illoobin wax dhibaalna arkaaya ambiibkuu naxariista inqilaabka oktoobar askartii ku ilhaanshey dabadeedna aqoon iyo addin xoole u yeelay ku arkaan ninkaan iillanay awooddooda xiraan reer orobba cadkeeda asasiina diraal ah abris guud ku xambaarsan good alaalixiyaaga ammintii la mirsaaya kuuna ooga qurxoon arrinkii kula haysta aqalkii ay galeen iyo miinadii lugu aasay inti aan olol qiiqin aragtiina rumeedka ilya baar ka dhoweeyoo ifiyoo na tusee haddey tooda ahaato afkey noo ku fiyeen naf m iyaa unkanayd maxaa luulyo inkaaray loo ihaana darraabay waatey iidda lahayde ummaddey ku jirtoy ifkii luulyo billowday iyoinqilaabki oktoobar ayamaa istiqlaalka ictiraaf ku abbaaran haddabaan isla eegno bal aan meel ka iftiinsho in armaati istoorka amnigaa laga qaaday nin ogaana arkaayey arrin haysku talaayey ummaddii la dhex geeyey lagu aana dagaalay odayaal lagu laayey agoontii hadda joogto nin ogoo arkaayow istiqlaal ictiraaf leh mow aqoonsan karnaa? In kaleetana waa alimitaar ninka jooga Af talyaani ku gaaray war kaleeta aqoonin Wax ogaalna abwaanka arbaciin bal ka aale Caana nuug ilkihiisa bar afkuuga jiraan Inta khaarijka aadday bug aqooni ku taallo Arkayoo inqilaabay fartiisii ku aglooshay Inuu aad u yaqaanna imtixaanki la qaaday Marag been ah ku oogtay ninkii saa u adeegtay Amiir loo magacaabay ummaddii la dhex geeyey Beladuu ku abuuray kala aammin baxeenoo Ooda-ooda noqdeen nin ogoo arkayow Istiqlaal ictiraaf leh mow aqoonsan karnaa? Niman aala tabcaaya adduunkiis ka dhacaaya Abtirsiinaya qabiilna yaa ahaaday ku abaaday Kolkey eedi ku gaartana iriddii ad istaagtood Axkaam dawlo u aaddo amiirkii xukumaayey Marna aadan arkeynoo in xigtaa ku uruurtay Nin ogoo arkayow istiqlaal ictiraaf leh Mow aqoonsan karnaa? In kaleetana waa aqalkii mursaliiniyow Afka dhiigga lahaa isticmaarku samaystay Nimankii isku awdoo in adduunka la booboo Magic aada la yeesho orobbeeyo taqaanno Lacag loogu aruursho arrinkii ku dhammaystay Shacabkooda iltaamay waddankooda agoona Maxaa nooga eg manta marna taa oran waayey Nin ogoo arkayow adoon eex ku hadleynin Istiqlaal ictiraaf leh mow aqoonsan karnaa? In kaloo ka darraydoo abab luulyo ahayd Haatanaan la arkeynin balaan taana iftiinsho Ma amah iyo tuugmo iin naloogu tilmaamo Idaacooyin maqlaaba istiqlaal ictiraaf leh Mow aqoonsan karnaa? Ma anaaniyaddii iyo hebel manta ka aarso See lagaaga adkaaday waatan luulyo ahayne Haatanaan la arkeyne yaa istiqlaal ictiraaf leh Loo aqoonsan karaa? Ma ammaana cunkii iyi agoontii la dhacaayey Elji geela eryaaya waatan luulyo ahayene Yaa istiqlaal ictiraaf leh loo aqoonsan karaa? Mase uurka ballaatan sidii awr maxaloobay Iyo waddankii la illaabay yaa istiqlaal ictiraaf leh Loo aqoonsan karaa? Inahaa an tilmaamay iyo wax la ayni wadaag ah Adduunkaan maqashiiyee run haddey u ekaato Nimankii arrimaayey ababkaa ku talaayey Maalintii la afduubay kow labaatan oktoobar Istiqlaal la yiraahdo inqilaab laga daayo Tanaa iila abbaar ah haddii aysan ahaynna Ereygii af ka yeera jawaab baa u amaal ah Ma ahaa igu aadda ka akeekami mayo Inkir laygama dhawro edeb baan ka qabaa Inyaroo ula jeeddo arrin noo dhexdhexeeya Aqoonteydu I siisay isba aan laga maarmin Balaan taa iftiinsho. Ragga ayda degaayoo adduunkiisa dhaqaaya Ama beerta abuuroo aslaaxiisa falaaya Ama beecshira aadoo ilbixii la yiraahdo Erey baa iga gaaray. Axkaamtii ragga haayoo majliskii oggolaadoo Ummad maamuliddeedya amni loo magacaabay Erey baa iga gaaray. Arrin guud odayeynta ninka eebbe ishaaray Ajiibaa magacaabay, isna aabbe siyaadna Erey baa iga gaaray, ereygii u horreeyey Ummad weyne dadow ilaahey an iqraarno Aayaddiisa rumayno nabigii an addeecno Suunadiisa dkeyno asaboob iyo daacad Ummaddii ku dhaqmaysa abaar uunka dhammaysiyo Aafo waa ka koraane ammaan aan isi siinno Anaa wax ogaaloon itaalkeed la lahayni Ibliis bay ebteleysey dowladdaa amminkeenna Arrintii la wareegtay ilaahaaga ka iilo Intii aan ka ahayn amarkey la timaado Aan ajiibno warkeedoo edeb aan kula joogno Uwaadoo iga yeela amaal baad ku qabtiin oo Waa idiin ektahee. Axkaamtii raga haayoo Ummad maamuliddeeda amni loo magacaabow Ilaah baydin arkaayee ambiibkuu naxariista aana doon iyo eexna labadaa ka ejooda ikhtilaafka dhacaaya garta noogu ekeeya ammaankiidin ag yaallana ilaalaydin joogtee afka buusa ka aalla aakhiroo aan la gaarin ragbaa iilka u yaallee afka kiinna aqooda nin la aammin adeejey xilbuu oofta ku qaadee waddankuu odayeeya ilaah haydin ammaanshee si san noogu adeega ninka eebbe ishaaro ajiibaa magacaabay oday aabbe siyaad erey baa iga gaaray oday aabbe siyaadow arrinkaa ku ag yaalla addinkaa kuma doonan allow yaa mar ahaadana adba waad ogtahoo uurka kaagama aallin iibsigii lacageedna afmiishaar inta siisay eex luguuguma dooran ilaah looxa ag yaal bey aamanuu qarsanayd, saacaddii idmanayd baa malagii la adeejey addimuu ku dhawaaqay ummadduu maqashiiyeyna inkir kaama tuwaaddo dowladdaada adkaatay waxa kuu addimeeya in xumaan lugu eego loo uwaan kari waayey oobbigii la dhigaayoo orobbaanku samaystay xaqna loo addin sheegtay gardarraale adkaaday ul haddaad afka saartoo ilji geela eryeynin ambiibkii la dhacaayey nabad ayda ku daaqay il raxmuu ku dammoodaa dawladdaada adkaatay in xumaan lugu eego loo uwaan kari waayey anna waan akidaahe ducadeyda ammiinsha arrin baa rag urshee talo tii u abbaaran il duuf kaama haleelo cadow kuu addin sheegtee awooddaa la wareega ifka eebbe ma keeno asasiino ilbaadsi iriddaada ka goobtay indhahaa kuma saaro ekaan aan awel joogin dhulki aad ku abuurtay belo kaama eryooto imam caaddil noqdaahi iilka waa ku ammaane abees kaama qaniino isha meel ka xaggayda iyo wadnaha unuggiisa eebo kaama wareento arwaaxdaadiyo laabta insigii wax dammoodiyo jinni kaama asiibo adigoo usha haaya iyo majliskeenna uruka afgembuuma yimaado ekeeyow odagiiyow anaa weni idlaataye aafgo kuuma timaaddo haddaad noo arxamtaana sharcigii la ilaalin raga aafaha aaday axkaamtii la wareegay ninba suu ku adeegto adduunkii ku dhaqaayo ishu aad u dammooto ilaahii an awaajey aqbalkeyga ma diido waxan saa ku idleeyey hadalkeyga ku ooday nin hadduu ilmo yeesho illintoodiyo eedda iyo tuugmo looma itaalo axadkii ka uleeyana aabbahood kuma daayo ummaddaa la diraayoo wax aqoonta dhaqaalkoo dad u aaya adduunka iyo ilbax loo magacaabay inyar mooye jirteene ogaadey ka maqleene alif beeto ma gaarin. Waxanay ku ahaatay isticmaarki gaboobaa Weli oodda la yaalla ababkuu nugu beeraa Afkiisii la hayaa istiqlaalka la qaatay Lafta dhuux kama uunmin abaar xoolo ku raagay Intay aaran degaanoo axan qaad ilmo yeeshay Aragtiinada roobka caano kuuma irmaana Adduunkaan dhaqanaayee tanaa loola ekaaday Oday aabbe siyaadow dhegahaaga ha awdan Indhahaaga ha duuban wax ogaal aad u hayso Male hawga adeegan dadku waa ummul waalid Caqli waalidna maahan, aqoontoodu ma buurra Ma ammaano xejaan abaalkood ma gutaan Waxanaad ku ogaatay anfacii nimaad siisay Arrintiina u dhiibtay uwooddii ad u yeeshay Uubo kuugu qodaaya itaal gaab shacabkaahi Afbillaw kama roona , dugsiyaasha la ooday Ardaydii ku il qaadday intay noo arrinshaano Adduunkuu taliyaan kolkaad aakhiro aaddo Jannadii iriddeeda kugu aadi ilaahe Na ilaali intaasoo hana aammin ruuxna! -----00----- 34- DARBANOW. Gabaygan wuxuu ka dambeeyey makii uu Madaxweyne Jaalle Siyaad waanwaan nabadgelyo dhexdhigay labadii waddan ee Tanzaaniya iyo Ugaandha Zaambiya, waxa kale oo uu si qoto dheer uga faallaynayaa soo dhaweyntii dowladihii eer Afrika ee ku shiri lahaa Muqdisho, waana markii ugu horeysay ee wufuud sare ee noocaasi ah ay taariikhdu shaahiddo, kulankoodana lugu qabto Soomaaliya. Farax awgii iyo hiyi kac ka soo ifbaxay saableyda iyo wadnaha xaajiga, ayey ku timid maansadaan gabyeed. waxanuu si gaar ah ammaan ballaaan oo kalgacaltooyo leh u jeedinayaa Jaalle Siyaad. si kalena waxa uu xaajigu ula hadlayaa dadka soomaaliyeed oo martida loo noqon doono , tusaalooyin iyo baraarujinna ugu tebinayaa sida xilka qoorta u suran ay uga samata bixi lahaayeen iyo sida hufan ee uu u doonayo in martida loo soo dhaweeyo, loo sooro, loona sagootin lahaa, waxana uu tixdan Darbanow ku yiri: Darbane maxamadow talo adey kuu daleel tahaye adaa doonay duul wada indho la’ daaf ka baabi’iye soomaali daad sido adays yiri dabaashiiye dal anbiib ah daaciyo agoon dacas la meel yaalla danta guud adigaa is yiri yaan dad kaa lumine wixii laabta kaa degey aduu weyne kuu diraye dibedaha adaa mara sidii tawrad loo dumaye adaan darin-mo caw iyo hurdada badi ku daahayne wuxuu eebbe dooney noqee diiddo iyo yeele digtoonaan adaa yiri shacbiga haw darraannina e dawo malahan aadmiga ninkii loo danleeyahaye ilahayse kuu damacsaduu magac la doonaahe adaa daacaddaa uga guntaday dawlad baaba’ahe adigaan dallaal kugu sireyn dahabkii miikoowe adaan ugu dawaawixin ajnebi doollar kuu qubaye adaan duuli duub noqon wixii door ku baaba’aye danwadaag adow wacay intii loo darraan jiraye afrikaanka waa lugu diraa diraca koodaahe hadduu diriray adigaysu dumay labadii daafoode dad gumaysi adigaa nin raba daawo la lahayne dabka yurubka adigaan ifayn keenna oo dilane adaa ula dagaallama siduu daa’inkey yiriye rad qabiil ku duuloo shicbiga nolol ka doonaaya dadkoo lumay adaa tawraddii daad ku weeraraye dilka iyo dhicii aanadii laysla daba joogay doorkooda nimankii dugaag hilib ku deeqsiiyey dad walaala adigaa ka dhigay deris xumaaneede dal ninkii xoreeyaa naflaha doorashay mudane deynkiyo amaahdii adaa ceeb ka daahiraye dahriyeynta adigaan la socon diinta gaalada e nin da’weyni waa waalidkaa laga durraantaaye dabuubtuu yiraa waa inaan badi la sii dayne digniintiisa yaa waxa ku jira daanno iyo luule nin ilaah ku daawaynayaa lugu diraa yeele ruux dawladnimo loogu daro diinta nolosheeda kama dego ammaarada intuu taaba daa’imo e rabbi nuguma duwo muxamadiya inaw darraannaaye damiin yuu u qabin inan ammaan gaar u daabacaye doonidaba naaquuduhuu magacu doontaaye deebaanta nimankii xejaa dibed ma yaallaane dukashada salaaddaba ajriga labo rogaal duubka imaamkii la daba joogsadaa loogu dawgalaye dar allaahi qoonkii qabaa calan u daahaaye carrab dalab leh uma quuri karo duul la aaminaye dulucdaydu waa tawraddii eebbe soo diraye waxse iga dardaarana waqtiga nala dulmeeraayo doollaalo dheer waxa ku iman dawlayaal badane daawashna way naga rabaan damacna waa meele dalka xoogga aalada ninkii daba kacee eega dar allaahi qabe iyo kuwii laba duslaynaaya inay dabacsanaan naga gartaan waa wax noo darane dejiyaha martidoow waxan kugu dambeysiiyey malyan baa lagaa dumay rag aan wada dammooneyne xil baa deegta kaa suran gacmaha laguna sii daaye lugu dooray deysanid ishuna way ku daba taale wax noo darani magacii dullow deeqna yuu harine da’bigeenna deeq bixinta waa nalagu doortaaye daqay hiliba caanaha dabaal darar u soo maala inan duunyo leennahay naflaha badi u deeqsiiya inta nala ka duulaa martida waxaw danuu yeela nin waliba da'biga uu yaqaan damaci reereeya degdeg soora lama daahiyee waa dad noo yimide duugteeda nimankii lahaa ugu dambaysiiya dadaaloy allaha daa'imshee calanku waa doore ---0000--- 35- Taariikh - waa sutubiyaa. Taariikhaha ninkii sax u yaqaan waa sutubiyaaye abwaankii wax kala sooca iyo sayn caddaa hela e haddaan saabka cudurruuga jirin say tahuu garane Masar baa sabaan waxaa ku dhacay saxal nuxuuskiiye wixii lugugu saamixi rabey sababtu fuusahaaye Nabi yuusuf been saar xabsiga lugu siyaaseeye Sac sac cunay riyada loo saddaray waa sawaal rogane waxyi samada laga siiyey buu soor ku meel dhigaye Sabuulkuu ku kaydiyey wixii baxay siniinkiiye sebankii hadduu dhacay la sii sebiye waayeele sunta gaajo waa dili lahayd sida la'aanteede soomaaliyuu helay waqtiga seerahoo kale e saacii oktoobare raggii hore la siibaayey saraakiil armaati leh markii amar la siinaayey sir ilaah agtiis tiillay baa soocay nimankaane soortey tabceen iyo midduu shacabku soo saaray sancadey ku wada meel dhigeen waa sir laagaxane haddaan saadku meel aal asuu seben na naafeeyo silic baa la baabi'i lahaa sida runtaahayde wixii samada laga naadiyaa sabanku sheegaaye aabbow siyaad waayadii loo safnaan jiraye waatey ku wada sawdiyeen sebiya waayeele odanimo wax lugu sooci jirey wiilki sedihiiye ee weliba soofkii dayaca saara oo dila e ee laba sargaamood la dhaca oodna soo roga e een sebi nin kale siin karayn sooryo galabeede sonkor iyo sarreen malab leh iyo sixin ku iidaaman bur subkudi ah saaxili timreed soorta kala nooca dharka suufa sootiyo bustaha ama saraawiisha taqaatiir la kala saahibee cudurra soo saara saraakiisha saacii walbaba siraha goobaaya diyaaraadka samadaa lalee tegaya saaciiba siyaarada yaryara iyo kuwii sida xamaalleey ah intaasoo sigtima looga koro la isa soo saarye siintana haddaad eegtid waa lama saluugaane sawir caaqa seeggaan wax tarin tuugga sara goy ah gabar suur ah tii dahab sidda iyo habar sabcaalley ah sabookii hareetiyo midkuu sebenku naafeeyey intaasoon lakala soocinbaa lugu sidaa meele nin sinnaan u quudiyey dad wow waalid saafiyahe si bannaani aabbow naflaha luguma seetayne sirta lama ogaan karo ilaah siiyey aadmiga e dib usocod sun cudur faafiyaa uma maleyn saase siyaad iyo ragguu soocday baa saa u maamulaye allow naga salaamey wixii sixir la goobaaya iyagana mas'uulkey sidaan talo ha seegsiinnin! -----0000---- (36) ilaahow hawado waa dhex. Shaacirka Xaaji Maxamed Axmed wuxuu tixdan gabayga ah tiriyey, isagoo raacsiinaya tix ka horreysey ee uu ilaahey uga baryey inuu siiyo naag aqoon u leh dhaqanka xoolaha iyo dhaqanka guriga loona dhex maro dumarka, hasayeeshee uu guursaday haweeney taasoo uusan kala kulmin himilooyinkii uu u hanqal taagayey markaas ayuu soo rogaal celiyey rabbi tuuggii isagoo sheegaya in baryihiisii weli taagayihiin, wuxuuna yiri: Ilaahow dhadhabadii madeyn iyo dhawaaqdiiye ilaahow dhibaatadu adey weli ku dhawreehe ilaahow nin kale looma dhihin dhib iga goydaase ilaahow hawadu waa dhexoo wax uma dheeraane ilaahow dhambalihii haddey dhigaha fuulaane ilaahow ma kala dhiibi karo dhabaha ii yaale ilaahow dhankoodaad saddaqo dhac uga qaaddaaye ilaahow barkimadaa dhextaal amase dhoontiiye ilaahow wax reer lugu dhaqaan dhure u laabnayne ilaahow dhabayl kama aqaan kun iyo dheeraade ilaahow middii loo dhex maro ma anan dhaafeene ilaahow dhar bay wada sitaan idil dhammaantoode ilaahow dhawaqa yeelay baa ugu dhacaan roone ilaahow mid aan dhego adkayn dhabaha ii keene ilaahow salaad dhawran baad xumo ku dhaaftaaye ilaahow middii dhaanta waan kala dhimaynaaye ilaahow islaamkoo dhanbaan dhaqan wadaagnaaye ilaahow mid dhaw tacaba waa uma dhawaadaane ilaahow adaan dhego la’ayn igana dheerayne ilaahow waxaan dhahay adaan dhigay agtaadiiye ilaahow dheyeli maahe waa iga dhab eedeede ilaahow i soo dhugo adaan dhego dammoonayne. ---00----